Finansowanie, innowacje i przyszłość samorządów na 4. Forum Miasteczek Polskich
AKTUALNOŚCI SAMORZĄDOWE - BIULETYN SAMORZĄDOWCA - 4 / 2024
Rozmawiamy z Grzegorzem Cichym, prezesem Unii Miasteczek Polskich, burmistrzem Gminy i Miasta Proszowice i współorganizatorem 4 Forum Miasteczek Polskich.
Dlaczego warto wziąć udział w 4. Forum Miasteczek Polskich?
Rosnąca z roku na rok liczba uczestników świadczy o ważnej roli, jaką to wydarzenie stanowi dla samorządowców, zwłaszcza burmistrzów, wójtów, skarbników czy radnych. Naszymi atutami jest możliwość wymiany doświadczeń z prawie 300 samorządowymi liderami. Forum to czas dwóch dni dyskusji na najbardziej aktualne tematy oraz pokazania praktycznych i sprawdzonych rozwiązań dla JST. Bierze w nim udział blisko 100 ekspertów – decydentów politycznych i przedstawicieli świata biznesu i nauki. W czasie Forum prezentowane są nowe perspektywy i produkty oferowane przez ponad 25 partnerów biznesowych. Wyzwania, przed którymi stoją samorządy, będą omawiane podczas 3 sesji plenarnych oraz 20 paneli tematycznych. Jest to ważne wydarzenie dla naszego środowiska.
Czym 4. Forum będzie się różnić od wcześniejszych edycji?
Przede wszystkim jesteśmy po serii trzech kampanii wyborczych, wyborach parlamentarnych, wyborach samorządowych i euro parlamentarnych. Od grudnia w Polsce jest nowy koalicyjny rząd, duże zmiany nastąpiły w wielu instytucjach na poziomie krajowym. Jednak w związku z uczestnictwem wielu ministrów czy parlamentarzystów w kolejnych wyborach, zarówno samorządowych, jak i tych do Parlamentu Europejskiego, tak naprawdę to właśnie teraz nowe kierownictwa ministerstw przedstawiają propozycje dla samorządów.
Jaki wpływ te wybory wywarły na tematykę Forum?
Jesteśmy po wyjątkowo długiej, trwającej ponad 5 i pół roku, kadencji samorządu. Niezmiernie istotną sprawą jest wymiana ok. 40% włodarzy gmin po kwietniowych wyborach. Na pewno zobaczymy wiele nowych twarzy na Forum.
Po kwietniowych wyborach we wrześniu będziemy wspólnie rzeczowo dyskutować o najbardziej aktualnych wyzwaniach polskich małych i średnich miejscowości. Kluczowym tematem, w momencie przygotowywania budżetów gmin i WPF na 2025 rok, będą nowe propozycje Ministerstwa Finansów, które są rewolucją w ustalaniu dochodów samorządów. To, na jaki poziom dochodów liczyć i jak projektować wydatki, będzie główną problematyką 4. FMP. Liczymy, że rozpoczniemy Forum od konsultacji z autorami projektu ustawy, zaproponowanego przez MF, który ma zmienić sposób finansowania jednostek samorządu terytorialnego (JST). Propozycja ministerstwa zakłada zmianę podstawy naliczania dochodów samorządów z tytułu udziału w podatku PIT i CIT z podatku należnego na dochody podatników. Regulacja proponuje także zwiększenie bazy naliczania dochodów JST z tytułu udziału w podatku PIT i CIT o kwoty dochodów z podatku zryczałtowanego od przychodów ewidencjonowanych. W ten sposób projektowane w ustawie zmiany zmniejszą wpływ zmian podatkowych na dochody samorządów.
Finansów dotyczyć będą również problemy kosztów i zużycie przez JST energii, także szansa pozyskania kolejnych dotacji z nowej perspektywy funduszy UE i KPO.
W tematyce Forum znajdą się również: e-mobilność, systemy zarządzania ruchem, gospodarowanie odpadami, wyludnianie się małych (i nie tylko) miast, przyszłość młodzieży w miasteczkach, cyberbezpieczeństwo samorządów, obrona cywilna, planowanie przestrzenne, wykluczenie transportowe w małych i średnich miejscowościach, przyszłość budownictwa mieszkaniowego.
Pierwsze posiedzenie Sejmu po przerwie wakacyjnej jest planowane na dni 11-13 września 2024 r., czyli dokładnie w czasie Forum.
Tak, w tym czasie będą trwały obrady Sejmu, mamy jednak nadzieję, że ministrowie i parlamentarzyści znajdą czas i wezmą udział w Forum. Z ulicy Wiejskiej do Novotelu nie jest daleko i liczymy na ich aktywną obecność. Z tego też powodu miejscem Forum jest ścisłe centrum Warszawy.
Jakie wyzwania stoją dzisiaj przed samorządem w Polsce? Które zjawiska i problemy są najbardziej dotkliwe?
Jest ich wiele, ale hasłowo wymienię kilka najistotniejszych. Po pierwsze pieniądze: kluczową dla finansów samorządowych jest nowa ustawa o dochodach JST, niedofinansowanie oświaty gminnej czy powiatowych szpitali oraz zapewnienie finasowania realizacji zadań zleconych. Po drugie sprawy społeczne: starzenie się społeczeństw, niż demograficzny oraz metropolizacja i depopulacja. Po trzecie sprawy gospodarki lokalnej: atrakcyjne miejsca pracy, rozwój infrastruktury drogowej, sanitarnej i wodociągowej, konieczność dekoncentracji i decentralizacji, rozwój gminy, miasta, powiatu czy regionu w trudnej sytuacji budżetowej.
Samorząd w Polsce to 16 województw, 314 powiatów i 2 477 gmin (302 miejskich w tym 66 miast na prawach powiatu, 711 miejsko-wiejskich oraz 1 464 wiejskich). Jak sobie radzą małe miasta, miasta powiatowe? Jaki jest ich sposób na sukces, jakie perspektywy?
Z 1013 miast w Polsce 895 ma poniżej 50 tysięcy mieszkańców. Jest to bardzo duża grupa samorządów, w zdecydowanej większości dobrze i mądrze zarządzanych. Jeśli chodzi o wizję to powiem bardzo prognostycznie. Oprócz bieżących problemów dla naszych samorządów w trzeciej dekadzie XXI wieku wyzwaniem jest nie tylko konkurowanie z podobnymi samorządami w ramach nieustającego tzw. turnieju miast, nie tylko osiągnięcie mocnej pozycji w powiecie, województwie czy Polsce. Dzisiaj to jest za mało. Jesteśmy w Unii Europejskiej, w strefie Schengen, staliśmy się globalną wioską, działalność samorządów to nie jest już tylko sprawa lokalna czy regionalna. Żeby gminy, miasteczka się rozwijały, trzeba patrzeć na trendy światowe, trzeba wyjść za granicę gminy, powiatu, regionu czy Polski. Dam przykład: sto lat temu słynny czeski producent obuwia Tomasz Bata (w latach 20. XX wieku) wysłał dwóch pracowników do gorącej Afryki. Mieli sprawdzić, niezależnie jeden od drugiego, jakie szanse stwarza tamtejszy rynek. Po kilku dniach jeden z nich przysłał depeszę: „szefie, jest beznadziejnie, tu nikt nie chodzi w butach!”. Drugi odpowiedział: „ten rynek jest kapitalny, tu jeszcze nikt nie chodzi w butach!”.
To jest inspiracja dla włodarzy gmin i innych JST! Polskie samorządy powinny aktywnie korzystać ze wszelkich innowacji, śmiało przekraczać granicę i pokonywać ograniczenia. Wójt, burmistrz, starosta czy marszałek nie może dzisiaj ograniczać się tylko do wdrożenia i adaptacji rozwiązań gdzieś wymyślonych do urzędu gminy, miasta czy starostwa. Konieczny jest progres, bo kto się nie rozwija ten się będzie zwijał.
Za rok będzie 35 lat funkcjonowania odrodzonego polskiego samorządu terytorialnego. Powszechnie uważa się, że reforma samorządowa w Polsce jest bardzo udana.
Mamy w kraju wiele dynamicznych samorządów, które są liderami postępu i rozwoju. Są też jednak takie, gdzie wdrażanie nowych rozwiązań, a nawet stosowanie nowych przepisów prawa jest powolne. Powodem są ograniczenia: personalne (trudno o kadry, rynek komercyjny oferuje lepsze wynagrodzenia), finansowe (bez wsparcia, dotacji innowacje nie są priorytetem do realizacji).
Warto, by włodarze JST korzystali z dobrych praktyk i przykładów rozwiązań, które pojawiają się choćby w strefie partnerów samorządowych 4. FMP. Osobiście uważam, że nie szkodzi, że te rozwiązania będą wzorowane na wcześniej powstałych produktach i procesach. Przecież może być to nowość na skalę powiatu czy gminy. Dobrze by było, żeby zmiany w JST były kreatywne, by powstawały w wyniku prac naukowo-badawczych, żeby owocowały nowymi produktami dla mieszkańców, a przede wszystkim przyspieszeniem procesów urzędowych, żeby wpływały na rozwój wspólnot lokalnych. Są dwa rodzaje innowacji, które możemy stosować w JST: inwestycyjne – dotowane z funduszy zewnętrznych, inwestycyjnych; oraz bezinwestycyjne – wydatki organizacyjne uwzględniają koszty, jakie pociąga za sobą wprowadzenie innowacji, np. w urzędzie.
Bardzo ważne i konieczne jest to, by innowacje w samorządzie były proekologiczne, by nowe pomysły dotyczyły działalności nastawionej na ochronę środowiska i rozwój ekologii.
Zakładam, że podczas 4. FMP, w zasadzie na starcie nowej kadencji samorządu, będziemy tworzyć wizję samorządu sprawnego, skutecznego, innowacyjnego i aktywnego – na miarę drugiej połowy XXI wieku. Serdecznie zapraszam do Warszawy na 4. FMP.
Dziękujemy za rozmowę!
