ENERGIA I KLIMAT - SAS 2 / 2025

W ostatnich latach problem pożarów miejsc gromadzenia odpadów stał się jednym z poważniejszych wyzwań, z jakimi muszą zmierzyć się polskie samorządy. W latach 2017-2022 zarejestrowano łącznie 754 pożary miejsc gromadzenia odpadów. Obserwowane w ostatnich latach w Polsce pożary odpadów wynikają w dużej mierze z braku zbilansowania gospodarki odpadami w odpowiednią ilość instalacji do ich zagospodarowania. Powyższe zjawisko jest poważnym zagrożeniem nie tylko dla środowiska, ale także dla zdrowia i bezpieczeństwa społeczeństwa. Brak możliwości legalnego zagospodarowania energetycznego tego strumienia odpadów spowodował, że były one „tymczasowo” magazynowane, najczęściej z naruszeniem prawa.

Kolejnym problemem, z jakim zmagają się samorządy, jest brak odpowiedniego nadzoru nad firmami zajmującymi się zbieraniem, transportem i zagospodarowywaniem odpadów. W wielu przypadkach gminy, które organizują przetargi związane z gospodarką odpadami, nie są w stanie zapewnić pełnej kontroli nad tym, co w rzeczywistości dzieje się z odbieranymi odpadami. Niejednokrotnie zdarza się więc, że firmy, które wygrywają przetargi, nie dysponują odpowiednimi zasobami ani infrastrukturą, pozwalającą na bezpieczne i zgodne z prawem zagospodarowanie odbieranych odpadów. Skutkiem tego jest masowe składowanie odpadów w miejscach do tego nieprzeznaczonych, głównie w wyrobiskach, co stanowi bezpośrednie zagrożenie zarówno dla środowiska, jak i dla zdrowia mieszkańców.
Problem nielegalnego zagospodarowywania odpadów wiąże się z ogromnymi kosztami, które muszą ponosić gminy. W wyniku takich działań odpowiedzialność za usunięcie odpadów i ich prawidłowe zagospodarowanie spada przecież na samorządy. W konsekwencji koszty te są ostatecznie przerzucane na mieszkańców w postaci coraz wyższych opłat za gospodarkę odpadami. Ponadto gminy, które stają przed koniecznością likwidacji takich nielegalnych składowisk, narażone są na dodatkowe wydatki, które niejednokrotnie przekraczają ich budżet.
Dbanie o czystość i porządek w gminach to jedno z podstawowych zadań samorządów. Na poziomie lokalnym odpowiedzialność za gospodarkę odpadami, ich segregację, transport oraz zagospodarowanie spoczywa w całości na gminach. Koszty związane z tym procesem wciąż rosną, a opłaty, które są pobierane od mieszkańców, nie są wystarczające, by system zagospodarowania odpadami mógł się w pełni domknąć. To wyzwanie, z którym zmaga się większość gmin w Polsce, stając przed koniecznością poszukiwania nowych, innowacyjnych rozwiązań.
Wiele gmin zmaga się z problemem ciągłego wzrostu kosztów, związanych z utrzymaniem systemu gospodarki odpadami. To właśnie mieszkańcy gmin ponoszą największe konsekwencje nieefektywnego zarządzania odpadami. Wzrost opłat za odbiór odpadów, spowodowany koniecznością usuwania odpadów z nielegalnych składowisk, wpływa na sytuację finansową rodzin, szczególnie w małych gminach, gdzie budżet jest ograniczony.
Jednak to niejedyny problem, przed którym stają samorządy. Kolejnym, równie istotnym zadaniem, które nałożone jest na gminy, jest zapewnienie dostępu do ciepła dla mieszkańców. W zależności od lokalnych uwarunkowań może to obejmować zarówno systemy ciepłownicze, jak i dostarczanie energii do indywidualnych gospodarstw domowych. W wielu przypadkach zaspokojenie tych potrzeb wiąże się z ogromnymi kosztami inwestycyjnymi i operacyjnymi, które obciążają budżet gminy.
Z uwagi na powyższe problemy, z którymi zmagają się samorządy, Związek Producentów Paliw z Odpadów i Biomasy zlecił opracowanie szczegółowego raportu, który ma na celu wskazanie ich przyczyn oraz zaproponowanie skutecznych rozwiązań.
Jak wykazano w raporcie, bez termicznego przetwarzania nierecyklingowalnej części odpadów komunalnych, problem pożarów pozostanie nierozwiązany. Pokazano też, że procesy inwestycyjne w instalacje do termicznego przekształcania odpadów to okres minimum 10 lat, przez który stale będziemy zagrożeni toksycznymi konsekwencjami spalania się odpadów w sposób niekontrolowany.
Rozwiązaniem, które zostało szczegółowo opisane w raporcie, jest dopuszczenie do współspalania frakcji kalorycznej, wyodrębnionej z odpadów komunalnych – SRF, w spełniających wymogi dyrektywy o średnich obiektach spalania (MCP) instalacjach ciepłowniczych:
przy czasowym zawieszeniu niektórych wymagań technicznych dotyczących instalacji termicznego przekształcania odpadów określonych w przepisach prawa (Rozporządzenie Ministra Rozwoju w sprawie wymagań dotyczących prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów oraz sposobów postępowania z odpadami powstałymi w wyniku tego procesu – Dz.U. z 2016,
poz. 108) oraz przy zachowaniu wymogów emisyjnych jak dla współspalania odpadów.
Wnioski zawarte w raporcie są jednoznaczne – problem pożarów i nielegalnego magazynowania odpadów nie może być dłużej ignorowany. Wymaga to zdecydowanej interwencji na poziomie krajowym, w tym poprawy istniejących przepisów prawnych i wprowadzenia nowych, skuteczniejszych rozwiązań.
Czy istnieje sposób, by połączyć te wszystkie wyzwania w jedno, tworząc rozwiązanie, które będzie zarówno efektywne ekonomicznie, jak i ekologiczne? Odpowiedź brzmi: tak. Można to osiągnąć poprzez integrację gospodarki odpadami z sektorem ciepłowniczym.
Zamiast traktować odpady jako problem, który generuje dodatkowe koszty, można je wykorzystać jako źródło energii. Właściwie zarządzane odpady, zwłaszcza odpady komunalne, stanowią potencjał, który może być skierowany do produkcji ciepła w ciepłowniach i elektrociepłowniach.
Takie podejście niesie ze sobą szereg korzyści. Po pierwsze odpady przestają stanowić kosztowne obciążenie dla gminy. Zamiast być składowane, gdzie generują dodatkowe zagrożenia środowiskowe, trafiają do instalacji, które przetwarzają je w użyteczną energię.
Po drugie wykorzystanie odpadów do produkcji ciepła zmniejsza zapotrzebowanie na tradycyjne źródła energii, takie jak węgiel czy gaz, co jest krokiem w stronę zrównoważonego rozwoju i dbałości o środowisko, a tym samym przybliża Polskę do osiągnięcia bezpieczeństwa energetycznego.
Dodatkowo takie rozwiązanie może pomóc w stabilizacji kosztów związanych z energią cieplną, ponieważ odpady jako paliwo są stosunkowo stabilnym źródłem. Gminy mogą liczyć na większą przewidywalność kosztów ciepła, co jest szczególnie istotne w obliczu wzrastających cen surowców energetycznych. Integracja tych dwóch sektorów staje się więc nie tylko sposobem na efektywne zarządzanie odpadami, ale także na zapewnienie stabilnego i bardziej ekonomicznego dostępu do energii cieplnej.
Czy jednak taka integracja jest możliwa? Odpowiedź na to pytanie znajdą Państwo w szczegółowym raporcie przygotowanym na zlecenie Związku Producentów Paliw z Odpadów i Biomasy, umieszczonym pod linkiem https://www.zppob.pl/raport/.
Gminy, które zdecydują się na wdrożenie tego typu integracji, mogą liczyć na szereg korzyści – zarówno ekonomicznych, jak i środowiskowych. Jest to krok w stronę bardziej zrównoważonego i efektywnego zarządzania zasobami, który jednocześnie może pomóc w rozwiązywaniu problemów związanych z rosnącymi kosztami zarówno gospodarki odpadami, jak i ciepłownictwa.

Katarzyna Wolny-Tomczyk
Adwokat, Prezes Zarządu Związku Producentów Paliw
z Odpadów i Biomasy

Dominika Dąbrowska
Adwokat

www.zppob.pl
e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.
tel. +48 733 392 000”

SPIS TREŚCI

ENERGIA I KLIMAT - SAS 2 / 2025

Z początkiem nowego roku weszła w życie dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/3019 z dnia 27 listopada 2024 r. dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych, która jest wersją przekształconą poprzedniej dyrektywy, przyjętej 33 lata temu. Choć dotychczasowe przepisy wpłynęły na istotne zmniejszenie uwalniania zanieczyszczeń, nowe regulacje mają stanowić odpowiedź na aktualne wyzwania gospodarce ściekami komunalnymi, takie jak zanieczyszczenia pochodzące z mniejszych miejscowości, oczyszczalni przydomowych i wód opadowych, a także pojawianie się w wodach mikrozanieczyszczeń – substancji chemicznych szkodliwych dla zdrowia lub środowiska nawet w niewielkich ilościach. W tym artykule zostaną pokrótce przedstawione najistotniejsze z punktu widzenia samorządów zmiany, które wprowadza nowa dyrektywa.

POŻEGNANIE Z SZAMBEM?

Najbardziej odczuwalną zmianą, zwłaszcza dla mniejszych gmin, jest obowiązek skanalizowania do końca 2035 r. wszystkich aglomeracji o równoważnej liczbie mieszkańców (RLM), równej co najmniej 1000. Co istotne, sama budowa kanalizacji nie wystarczy – dyrektywa wymaga bowiem także podłączenia do niej wszystkich źródeł ścieków bytowych w aglomeracji. Wskazany w dyrektywie termin nie jest jednak terminem sztywnym – państwa członkowskie mogą przedłużyć ten termin o 8 lat w stosunku do najmniejszych miejscowości, jeśli mniej niż połowa z nich posiada kanalizację komunalną.
Czy to oznacza konieczność likwidacji istniejących szamb i przydomowych oczyszczalni? Niekoniecznie. Dyrektywa dopuszcza ich stosowanie, jednak tylko wtedy, jeśli budowa kanalizacji jest technicznie niewykonalna lub nieuzasadniona ze względów środowiskowych czy ekonomicznych. Ponadto takie indywidualne oczyszczalnie będą musiały spełniać tak samo rygorystyczne wymogi oczyszczania wtórnego i trzeciego stopnia, co oczyszczalnie komunalne. Konieczne będzie także ich zarejestrowanie oraz przeprowadzanie regularnych kontroli przez organ administracji publicznej. Komisja będzie mogła określić dodatkowe wymogi dotyczące projektowania, obsługi, utrzymania przydomowych oczyszczalni, a także przeprowadzanych kontroli. Skutkiem tych obostrzeń może być spadek atrakcyjności szamb i przydomowych oczyszczalni poza miejscami, w których są one naprawdę niezbędne.

NOWE OBOWIĄZKI DLA DUŻYCH I MNIEJSZYCH MIAST

Wyzwaniem dotyczącym większych aglomeracji będzie przeciwdziałanie przelewom burzowym i zrzutom zanieczyszczonych wód opadowych. Metody walki z tymi źródłami zanieczyszczeń mają określać plany zintegrowanego gospodarowania ściekami komunalnymi, przyjęte do końca 2033 r. dla wszystkich większych i niektórych mniejszych aglomeracji. Plany te będą zawierały orientacyjny, niewiążący cel ograniczenia ładunku uwalnianego w przelewach burzowych oraz makroplastiku, a także opis środków osiągnięcia celów wraz z harmonogramem. Przyjęte środki mają priorytetowo traktować zieloną i niebieską infrastrukturę, która wspiera retencję wody opadowej.
W dyrektywie zaostrzone zostały wymogi dotyczące oczyszczania trzeciego stopnia, tj. redukcji fosforu i azotu w ściekach w celu przeciwdziałania eutrofizacji wód. Zgodnie z nowymi przepisami taki proces będzie musiał być prowadzony w każdej oczyszczalni obsługującej największe ośrodki miejskie. Wymóg ten ma być wprowadzany stopniowo: do końca 2033 r. ma objąć 20% tych aglomeracji, do końca 2039 r. – 60%, a do końca 2045 r. – wszystkie większe aglomeracje miejskie. Dodatkowo, tak jak pod rządami poprzedniej regulacji, oczyszczanie to będzie wymagane również w oczyszczalniach w mniejszych miejscowościach, jeśli dokonują one zrzutu oczyszczonych ścieków na obszary wrażliwe na eutrofizację. Nowa dyrektywa zaostrza też minimalne stopnie redukcji i dopuszczalne stężenia fosforu i azotu w oczyszczonych ściekach.

PRODUCENCI LEKÓW I KOSMETYKÓW ZAPŁACĄ ZA OCZYSZCZANIE ŚCIEKÓW

Nowością niewystępującą we wcześniejszej regulacji jest kolejny, czwarty stopień oczyszczania, którego celem jest zredukowanie ilości wybranych mikrozanieczyszczeń w ściekach o 80%. Podobnie jak w przypadku oczyszczania trzeciego stopnia, nowy obowiązek ma być wdrażany stopniowo, tak aby do końca 2045 r. był stosowany we wszystkich większych aglomeracjach miejskich. Do końca 2045 r. oczyszczanie czwartego stopnia może być wymagane także w niektórych mniejszych oczyszczalniach. Koszty związane z budową i działaniem instalacji oczyszczania czwartego stopnia tylko w 20% będą ponoszone przez podmioty „tradycyjnie” finansujące oczyszczalnie ścieków, czyli gminy i ich mieszkańców. Resztę środków na te działania mają zapewnić producenci wyrobów leczniczych i kosmetycznych, które – zdaniem Komisji Europejskiej – są głównymi źródłami mikrozanieczyszczeń w ściekach komunalnych. Rozwiązanie to, znane jako rozszerzona odpowiedzialność producenta (ROP), ma odzwierciedlać wyrażoną w unijnych traktatach zasadę „zanieczyszczający płaci”. Dodatkowo ma ono zachęcać do stosowania substancji mających mniejszy wpływ na środowisko.
Oznacza to, że wszyscy więksi wytwórcy, importerzy i dystrybutorzy leków lub kosmetyków, których użycie powoduje mikrozanieczyszczenia w ściekach, mają ponosić 80% całkowitych kosztów oczyszczania czwartego stopnia. Będzie to obejmować nie tylko wydatki na bieżącą działalność instalacji, ale również koszty inwestycji w celu prowadzenia oczyszczania czwartego stopnia. Środki od producentów mają pokrywać także odpowiednią część kosztów monitorowania mikrozanieczyszczeń. Zobowiązane firmy nie będą mogły samodzielnie decydować o przeznaczeniu tych środków – ma to nastąpić za pośrednictwem organizacji odpowiedzialności producenta, której będą one przekazywać środki na wypełnienie swoich obowiązków wynikających z ROP. Środki te będą następnie przekazywane operatorom oczyszczalni ścieków. Wysokość opłat przekazywanych przez przedsiębiorców ma zależeć od ilości obecnych w ściekach substancji tożsamych z tymi, które producent wprowadza do obrotu w swoich produktach, jak i ich szkodliwości w ściekach. Te kryteria rodzą istotne wyzwania praktyczne związane z zakresem substancji wymagających monitorowania i usuwania na podstawie dyrektywy – czy obowiązkiem tym objętych jest kilkanaście, sto kilkadziesiąt czy nawet kilka tysięcy różnych substancji. To może istotnie zwiększyć koszty oczyszczania czwartego stopnia, pokrywane zarówno przez producentów, jak i operatorów oczyszczalni.

PROBLEMY DO ROZWIĄZANIA

Mimo wzrastającego zanieczyszczenia mikroplastikiem przepisy dyrektywy nie wprowadzają konkretnych rozwiązań mających przeciwdziałać jego obecności w ściekach. W dokumentach legislacyjnych poprzedzających przyjęcie dyrektywy wskazano, że mikroplastik jest obecnie dość dobrze wychwytywany ze ścieków, co nie oznacza, że nie trafia do środowiska – występuje on w osadach ściekowych, wykorzystywanych następnie w rolnictwie. Mimo to ustawodawca unijny nałożył jedynie obowiązek monitorowania jego ilości w ściekach i w osadach ściekowych. Komisja ma jednak dwukrotnie (do końca 2033 r. i 2040 r.) przeanalizować wykonalność opracowania systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta dla produktów powodujących powstawanie PFAS i mikroplastiku w ściekach komunalnych.
Drugi, być może istotniejszy problem, nie wiąże się z treścią nowej dyrektywy, ale z procesem jej implementacji. Ilość zmian względem poprzedniej regulacji i skala nowych obowiązków spowoduje, że będzie ona budzić wiele emocji i konfliktów. Szczególnie zapalnym punktem może okazać się finansowanie oczyszczania czwartego stopnia, co pokazują chociażby spory o ROP dla opakowań. Wątpliwościom sprzyja także niejasny tekst dyrektywy, który utrudni ustawodawcy polskiemu sformułowanie jasnych, zrozumiałych przepisów. Wszystko to sprawia, że względnie bliski termin implementacji dyrektywy – 31 lipca 2027 r. – najpewniej nie zostanie dotrzymany.

Mateusz Glinka
Associate w zespole Ochrony Środowiska
w kancelarii DZP

SPIS TREŚCI

PRAWO PRACY - SAS 2 / 2025

Na podstawie art. 171 § 3 Kodeksu pracy pracodawca nie ma obowiązku wypłaty ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, jeśli strony postanowią o jego wykorzystaniu w czasie trwania kolejnej umowy o pracę, zawartej bezpośrednio po wygaśnięciu poprzedniej umowy.

PRAKTYCZNE ZNACZENIE REGULACJI

Przepis ten daje pracodawcom i pracownikom pewną elastyczność w zarządzaniu urlopem wypoczynkowym. W sytuacji, gdy pracownik przechodzi z jednej umowy o pracę na drugą, podpisaną bezpośrednio po poprzedniej, możliwe jest wykorzystanie urlopu w przyszłości, zamiast wypłaty ekwiwalentu. Niesie to za sobą korzyści zarówno dla Pracodawcy, jak i Pracownika. Pracownik może realnie skorzystać z urlopu, zamiast otrzymać ekwiwalent, który w przypadku kontynuacji zatrudnienia może mieć mniejszą wartość finansową dla takiego Pracownika niż faktyczny odpoczynek przy jednoczesnym zachowaniu prawa do wynagrodzenia. Pracodawca natomiast unika konieczności jednorazowej wypłaty ekwiwalentu, co w przypadku Pracowników akumulujących urlopy wypoczynkowe może stanowić istotny wydatek.

ZGODNA WOLA STRON STOSUNKU PRACY

Wybór między wykorzystaniem urlopu w naturze a jego wypłatą jako ekwiwalent zależy od sytuacji pracownika i pracodawcy. Warto rozważyć skorzystanie z urlopu w naturze, aby uniknąć konieczności rozliczania ekwiwalentu, jednak w niektórych przypadkach wypłata ekwiwalentu po zakończeniu umowy może okazać się bardziej praktycznym rozwiązaniem. Kluczowy przy stosowaniu art. 171 § 3 Kodeksu pracy pozostaje fakt, że dla skorzystania z jego dobrodziejstwa konieczne jest porozumienie się Pracownika i Pracodawcy. Jeśli z jakiegoś powodu będą mieli rozbieżne stanowiska, to pracodawca powinien wypłacić ekwiwalent za niewykorzystany urlop, mimo że dana osoba dalej pozostanie jego pracownikiem. W konsekwencji czego możliwość skorzystania z urlopu w naturze w ramach kontynuacji zatrudnienia zależne jest od wspólnej woli stron. Jeżeli jedna ze stron stosunku pracy nie będzie gotowa do odpowiedniego zapewnienia lub wykorzystania urlopu w naturze, to Pracodawca zostaje zobowiązany do zapłaty ekwiwalentu niezależnie od własnych oczekiwań, a pracownik – mimo chęci wykorzystania urlopu w przyszłości – będzie zmuszony do faktycznej utraty urlopu rekompensowanej jedynie ekwiwalentem za urlop.

PRZEDAWNIENIE URLOPU I EKWIWALENTU ZA URLOP

Dodatkowo należy pamiętać, że prawo do odbycia urlopu w nautrze nie ulega przedawnieniu, w konsekwencji czego, mimo że niezgodne jest to z powszechnie obowiązującymi przepisami dot. urlopów, pracownik w naturze może zebrać nawet 100 dni urlopu, co w zasadzie można osiągnąć już po 4 latach zatrudnienia. Przedawnieniu natomiast ulega w okresie 3 lat od momentu wymagalności roszczenie o zapłatę ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Oznacza to, że utrzymywanie urlopu w naturze będzie dla pracownika potencjalnie korzystniejsze, gdyż z czasem uzbierany urlop nie ulegnie przedawnieniu, natomiast ekwiwalent pieniężny w pewnych okolicznościach może zostać przez pracownika utracony.

Krzysztof Sosnowski
radca prawny
Kancelaria Wojewódka i Wspólnicy

PODSTAWA PRAWNA
– Art. 171 § 3 Kodeksu pracy

SPIS TREŚCI

PRAWO PRACY - SAS 2 / 2025

Do naruszenia zasady równego traktowania pracowników i zasady niedyskryminacji w zatrudnieniu może dojść tylko wtedy, gdy różnicowanie sytuacji pracowników wynika wyłącznie z zastosowania przez pracodawcę niedozwolonego przez ustawę kryterium, co wprost opiera się na założeniu, iż dyferencjacja praw pracowniczych nie ma w tym przypadku oparcia w odrębnościach związanych z obowiązkami ciążącymi na danych osobach, sposobem ich wypełnienia czy też kwalifikacjami. Sam fakt wypowiedzenia umowy o pracę osobie zaliczonej do znacznego stopnia niepełnosprawności nie świadczy zatem o bezpośredniej dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność.

TAK WYNIKA Z WYROKU SĄDU OKRĘGOWEGO

Warszawa-Praga z dnia 24 kwietnia 2023 r., oddalającego apelację powoda w sprawie dotyczącej rozwiązania z nim stosunku pracy przez urząd gminy.
Bezspornie w niniejszej sprawie powód był nieobecny w pracy przez okres prawie 11 miesięcy, z powodu poważnej choroby. Powód był zatrudniony na stanowisku o charakterze kierowniczym, podległym bezpośrednio wójtowi, i odpowiadał za szczególnie wrażliwe obszary związane z obroną cywilną i zarządzaniem kryzysowym. Waga i charakter obowiązków służbowych powoda silnie wiążą wskazany wyżej interes pracodawcy z interesem publicznym. Ten ostatni przejawia się w zapewnieniu prawidłowego i nieprzerwanego wypełniania zadań gminy związanych z ochroną bezpieczeństwa ludzi i mienia. W związku z tym długotrwała nieobecność powoda wymagała przeorganizowania pracy urzędu gminy.
Również teza strony powodowej, że wyznaczenie przez pozwanego powodowi szeregu zadań i przygotowaniu pracy świadczy o tym, iż należy kontynuować zatrudnienie, nie jest uzasadniona. W protokole z kontroli problemowej stanu przygotowań obronnych urzędu gminy, sporządzonym przez wojewodę, oceniono pozytywnie z uchybieniami poziom przygotowań urzędu do realizacji zadań obronnych. Zalecono opracowanie i dołączenie planu przemieszczenia urzędu na zapasowe miejsce pracy. Powód został poinformowany pismem przez wójta gminy o konieczności wykonania w biurze ds. obrony cywilnej i sytuacji nadzwyczajnych niezbędnych prac. Prace te obejmowały opracowanie planu operacyjnego funkcjonowania gminy w warunkach zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny (w terminie wskazanym przez wojewodę), uzupełnienie nowego planu technicznego przystosowania oraz przemieszczenia urzędu na stanowisko kierowania w zapasowym miejscu pracy. Były to zatem zadania pilne, terminowe, wynikające z dotychczasowych zaległości, a nie działania przewidziane do wykonania po prostu w związku z kontynuowaniem zatrudnienia.
Jednocześnie strona powodowa nie uzasadniła zarzutu, iż wypowiedzenie umowy o pracę ma charakter dyskryminacji. Za Sądem Najwyższym (wyrok z 19 lutego 2008 r., sygn. akt II PK 256/07) należy wskazać, iż do naruszenia zasady równego traktowania pracowników i zasady niedyskryminacji w zatrudnieniu może dojść tylko wtedy, gdy różnicowanie sytuacji pracowników wynika wyłącznie z zastosowania przez pracodawcę niedozwolonego przez ustawę kryterium, co wprost opiera się na założeniu, iż dyferencjacja praw pracowniczych nie ma w tym przypadku oparcia w odrębnościach związanych z obowiązkami ciążącymi na danych osobach, sposobem ich wypełnienia czy też kwalifikacjami. Sam fakt wypowiedzenia umowy o pracę osobie zaliczonej do znacznego stopnia niepełnosprawności nie świadczy zatem o bezpośredniej dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność. 
Z powyższych względów Sąd II instancji apelację powoda oddalił, stwierdzając, że Sąd I instancji zasadnie uznał za uzasadnioną i rzeczywistą przyczynę wypowiedzenia, polegającą na częstych i długotrwałych usprawiedliwionych nieobecnościach w pracy, spowodowanych zwolnieniami lekarskimi, powodujących destabilizację i dezorganizację w procesie pracy i zarządzania kryzysowego w okresie trwającego stanu epidemii covid-19 oraz innych zagrożeń sygnalizowanych przez władze państwowe. 

Jakub Gortyński
prawnik, ekspert w tematyce samorządu terytorialnego

PODSTAWA PRAWNA
– Wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga z dnia 24 kwietnia 2023 r., sygn. akt VII Pa 109/22 

SPIS TREŚCI

FINANSE SAMORZĄDU - SAS 2 / 2025

Związek międzygminny został powołany do realizacji zadań w zakresie gospodarki odpadami i aktualnie wynajmuje nieruchomość, w której jest siedziba biura związku. Związek posiada nadwyżkę m.in. z tytułu opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi, z której chce zakupić nieruchomość gruntową, zabudowaną budynkiem biurowym, w celu zmiany siedziby.

Czy związek może z tytułu wygospodarowanej nadwyżki zakupić przedmiotową nieruchomość? Jeśli tak, to czy część z tej nieruchomości może być wynajmowana podmiotowi trzeciemu? Czy część z tej nieruchomości może być wynajmowana jednej z gmin członkowskich do realizacji jej zadania własnego, niezwiązanego z gospodarką odpadami i czy w związku z tym związek może uzyskiwać z tego tytułu stały, miesięczny dochód?

Związek, jako osoba prawna, ma prawo zakupić ze swoich środków nieruchomość zabudowaną, która miałaby być przeznaczona na jego (nową) siedzibę. Ma również prawo wynajmować część nieruchomości stanowiącej jego własność, pod warunkiem że z wynajmu będą miały prawo korzystać wszystkie gminy członkowskie na równych prawach.

Przepis art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2024 r. poz. 1465), dalej „u.s.g.”, stanowi, że w celu wspólnego wykonywania zadań publicznych gminy mogą tworzyć związki międzygminne. Związek między-gminny może być tworzony również w celu wspólnej obsługi, o której mowa w art. 10a. Zgodnie z art. 65 ust. 1 u.s.g. związek wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Zaś w myśl art. 65 ust. 2 u.s.g. związek posiada osobowość prawną.

Podstawowym dokumentem określającym zakres i zasady działania związku międzygminnego jest statut związku. Zgodnie z art. 67 ust. 2 u.s.g. statut związku powinien określać:

1) nazwę i siedzibę związku;
2) uczestników i czas trwania związku;
3) zadania związku;
4) organy związku, ich strukturę, zakres i tryb działania;
5) zasady korzystania z obiektów i urządzeń związku;
6) zasady udziału w kosztach wspólnej działalności, zyskach i pokrywania strat związku;
7) zasady przystępowania i występowania członków oraz zasady rozliczeń majątkowych;
8) zasady i tryb likwidacji związku;
9) inne zasady określające współdziałanie.

Statut związku podlega ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym (ust. 2a).
Związek nabywa osobowość prawną z dniem ogłoszenia statutu (ust. 2b).
Statut związku międzygminnego stanowi podstawę ustrojową jego funkcjonowania. Statut jest aktem prawa miejscowego, czyli przepisem powszechnie obowiązującym (por. wyrok NSA z 17 października 2014 r., II OSK 2491/14).
Powyższe regulacje w pełni korelują z regulacjami zawartymi w przepisach ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2024 r. poz. 1061, z późn. zm.). Bowiem zgodnie z art. 37 § 1 k.c. jednostka organizacyjna, a taką jest również związek międzygminny, uzyskuje osobowość prawną z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Rodzaje rejestrów oraz ich organizację i sposób prowadzenia regulują odrębne przepisy (§ 2). Jednym z takich rejestrów jest rejestr związków międzygminnych. Przepis art. 38 k.c. stanowi, że osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie.

Przepis § 21 ust. 1 Statutu Związku (…) stanowi, że mieniem związku jest własność i inne prawa majątkowe należące do związku.

Dochodami związku są w szczególności (ust. 2):

• składki i inne świadczenia członków związku uchwalone przez zgromadzenie,
• dochody z majątku związku,
• wpływy ze sprzedaży składników majątku związku,
• dotacje, zapisy, spadki i darowizny,
• pozyskane środki finansowe o charakterze publicznym / pozyskane środki finansowe z programów pomocowych, w tym funduszy Unii Europejskiej.

W myśl § 22 ust. 1 Statutu Związku korzystanie z majątku związku jest odpłatne. Do korzystania z majątku związku uprawnione są wszystkie gminy członkowskie na równych prawach (ust. 2).
Mienie związku międzygminnego pochodzi zasadniczo z dwóch źródeł: wkładów gmin tworzących związek oraz majątku wytworzonego w toku działalności związku. W tym pierwszym przypadku należy zauważyć, że z chwilą uzyskania przez związek osobowości prawnej majątek powstały z wkładów gmin tworzących związek staje się majątkiem związku (por. wyrok SN z dnia 2 kwietnia 2003 r., sygn. akt I CK 265/02). Związkowi przysługują wszelkie prawa majątkowe, w tym prawa wobec dóbr niematerialnych lub prawnych.

W literaturze i judykaturze przedmiotu ugruntowane jest stanowisko, zgodnie z którym samodzielność związku międzygminnego w sferze majątkowej wyraża się m.in. możliwością:

• swobodnego dysponowania prawami majątkowymi, w tym rozporządzania mieniem (może nabywać i zbywać);
• wnoszenia majątku w formie aportu do spółek prawa handlowego;
• udzielania pożyczek, poręczeń i gwarancji;
• udzielania pomocy rzeczowej lub finansowej.

Związek posiada zdolność zadłużeniową i w tym zakresie podlega reżimowi ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2024 r. poz. 1530, z późn. zm.), na zasadach analogicznych do gmin (por. Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, pod. red. P. Drembkowskiego, i P. Suwaj, CH Beck, 2023).
Związek, jako właściciel (lub posiadacz) obiektów i urządzeń, musi określić zasady korzystania z nich. Zasady te adresowane są zarówno do organów związków, jego jednostek organizacyjnych, jak też do osób trzecich, w tym podmiotów, z którymi związek współpracuje na podstawie różnych stosunków prawnych. Jak podkreśla się w literaturze przedmiotu (por.
J. Dominowska, w: R. Hauser, Z. Niewiadomski, Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, 2011), zasady korzystania z obiektów i urządzeń muszą znaleźć się w samym statucie (jako akcie prawa miejscowego), w związku z czym niedopuszczalne byłoby ich doprecyzowywanie lub modyfikowanie w formie np. uchwał zgromadzenia lub zarządu związku. W praktyce trudno jednak byłoby objąć statutem związku wszelkie omawiane zasady. Wydaje się zatem, że ewentualne regulaminy lub instrukcje korzystania z obiektów i urządzeń mogą mieć charakter przede wszystkim techniczny, odnoszący się np. do aspektów bhp, ppoż, itp. Ponadto zgodne z przepisami u.s.g. będzie przyjmowanie dokumentów „wykonawczych” wobec statutu, tj. uszczegóławiających zasady korzystania. Trudno bowiem wymagać,
aby np. zmiana cennika wymagała każdorazowej zmiany statutu związku. Można dodać, że pojęcie obiektów i urządzeń powinno być rozumiane szeroko.
W świetle powyższego związek, jako osoba prawna, ma prawo kupić ze swoich środków nieruchomość zabudowaną, która miałaby być przeznaczona na jego (nową) siedzibę. Ma również prawo wynajmować część nieruchomości stanowiącej jego własność, pod warunkiem że z wynajmu będą miały prawo korzystać wszystkie gminy członkowskie na równych prawach.
Jednym ze źródeł dochodów związku są dochody z jego majątku, do których bez wątpienia należy zaliczyć dochody z tytułu najmu nieruchomości stanowiących własność związku. Statut związku nie przewiduje możliwości nieodpłatnego korzystania z majątku związku. Oznacza to, że związek nie tylko ma prawo, ale wręcz obowiązek pobierać czynsz najmu (jako opłata okresowa z reguły ma charakter comiesięcznych opłat) z tytułu wynajmowania części swojej (swoich) nieruchomości.

Sławomir Pyźlak
radca prawny

SPIS TREŚCI

ANALIZY / KOMENTARZE - SAS 2 / 2025

Czas, który minął od wejścia w życie ustawy z dnia 9 listopada 2018 r. o kołach gospodyń wiejskich (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 1179), pozwala na dokonanie pewnych podsumowań. Jednak ciekawe mogą być także uwagi dotyczące praktycznego funkcjonowania kół. W trakcie rozmów z przedstawicielami tych kół udało mi się pozyskać wiele informacji o praktycznym funkcjonowaniu nowej ustawy. Poniżej wskażę przykładowe problemy.

Nikogo nie trzeba przekonywać, iż koła gospodyń wiejskich odgrywały i nadal odgrywają istotną rolę w środowisku lokalnym (nie tylko wiejskim). Przede wszystkim podkreślenia wymaga fakt, że koła gospodyń wiejskich nie są „przeżytkiem przeszłości”. Wręcz odwrotnie. Zauważyć można ich rozwój i zwiększenie ich roli na wsi oraz w sferze wiejskich organizacji społecznych. Co więcej, polskie koła gospodyń wiejskich są także wzorem dla innych państw (por. np. I. Ksenicz, Polsko-ukraińska współpraca samorządowa – wnioski z badań, Samorząd Terytorialny nr 7–8 z 2018, s. 164). W literaturze prawniczej podkreśla się, że „w ostatnich latach nastąpił bardzo dynamiczny wzrost aktywności kół gospodyń wiejskich w środowiskach wiejskich w zakresie wspierania rozwoju przedsiębiorczości kobiet i budowania więzi społecznych między mieszkańcami wsi” (E. Tomkiewicz, Prawne formy zrzeszania się rolników i ich rola w reprezentowaniu interesów zawodowych, w: Prawo rolne, pod red.
P. Czechowskiego, Warszawa 2019, s. 446). Ważne jednak, by członkowie wspólnoty lokalnej byli świadomi istniejących możliwości współpracy oraz chcieli się angażować społecznie.
Koła gospodyń wiejskich są istotnym elementem życia społecznego na polskiej wsi. Pełnią rolę animacyjną, kulturotwórczą i edukacyjną, przyczyniając się do integracji lokalnych społeczności. Koła przyczyniać się mają do poprawy sytuacji społeczno-zawodowej kobiet wiejskich oraz ich rodzin, a także zapewniać wszechstronny rozwój terenów wiejskich. Ponadto koła mają przyczyniać się do rozwoju wsi i zwykłych ludzi, integracji społecznej, przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, wprowadzania zasady równości w relacjach społecznych na obszarach wiejskich.
Pomimo ich licznych zasług koła gospodyń wiejskich borykają się z wieloma problemami natury prawnej, które mogą utrudniać ich działalność.
Jednym z podstawowych problemów, z jakimi stykają się koła, jest ich status prawny. Na mocy ustawy z dnia 9 listopada 2018 r. o kołach gospodyń wiejskich koła mogą uzyskać osobowość prawną, jeśli zostaną wpisane do rejestru prowadzonego przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Jest to istotna nowość wprowadzona przez wyżej wymienioną ustawę. Problemem jest natomiast brak świadomości wśród wielu lokalnych działaczy na temat konieczności rejestracji oraz wynikających z niej obowiązków. Często zdarza się, że koła działają w sposób nieformalny, co ogranicza ich możliwości pozyskiwania dofinansowań oraz wsparcia w różnych innych formach. Ponadto niejasne są kwestie związane z sytuacją kół, które nie chcą formalizować swojej działalności. Brak jednoznacznych wytycznych dotyczących ich funkcjonowania sprawia, że mogą być traktowane jako grupy nieformalne, co może utrudniać realizację projektów finansowanych z budżetów publicznych. Jednak nie można zakazać istnienia takich „nieformalnych” grup z uwagi na obowiązującą w Polsce konstytucyjną wolność zrzeszania się.
Po uzyskaniu osobowości prawnej koła są zobowiązane do prowadzenia sprawozdawczości finansowej i składania odpowiednich dokumentów do ARiMR oraz organów podatkowych. Jest to szczególnie skomplikowane dla mniejszych kół, które nie mają profesjonalnego zaplecza księgowego. Często członkom takiego koła brakuje wiedzy na temat wymogów dotyczących sprawozdawczości, co może prowadzić do błędów, a w konsekwencji do sankcji finansowych. Wymagania związane z prowadzeniem uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów oraz sporządzaniem rocznych sprawozdań budzą duże obawy wśród przedstawicieli kół. Niezrozumiałe przepisy dotyczące klasyfikacji przychodów
(np. wpłaty członkowskie, darowizny, dotacje) oraz wydatków mogą prowadzić do nieścisłości, a w konsekwencji do potencjalnych problemów z organami kontrolnymi.
Koła gospodyń wiejskich mogą ubiegać się o dotacje, np. z ARiMR, programów unijnych czy lokalnych inicjatyw samorządowych. Niestety, proces aplikacyjny jest często skomplikowany, wymaga znajomości zasad pisania wniosków o dofinansowanie oraz przestrzegania surowych wymogów formalnych. Problemy pojawiają się także na etapie rozliczania pozyskanych środków, co może prowadzić do konieczności zwrotu dofinansowania w przypadku uchybień proceduralnych.
Od czasu wprowadzenia RODO (rozporządzenie o ochronie danych osobowych) w 2018 r. koła gospodyń wiejskich muszą przestrzegać zasad ochrony danych osobowych członków i beneficjentów swoich działań. Brak znajomości przepisów w tym zakresie może prowadzić do poważnych problemów, takich jak naruszenie praw członków koła czy sankcje finansowe nałożone przez Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych. Członkowie kół często nie zdają sobie sprawy z konieczności przestrzegania przepisów o ochronie danych osobowych. Przykładem może być brak odpowiednich zgód na przetwarzanie danych osobowych podczas organizacji wydarzeń lub innych imprez organizowanych przez koła. Koła gospodyń wiejskich często nie mają wystarczającej wiedzy na temat tego, jakie dane mogą przetwarzać i w jaki sposób powinny je zabezpieczać, co stwarza ryzyko naruszenia przepisów.
Koła gospodyń wiejskich mogą prowadzić działalność gospodarczą, jednak pod warunkiem, że będzie ona zgodna z ich celami statutowymi. Problem pojawia się, gdy granica między działalnością gospodarczą a statutową jest trudna do określenia. Może to prowadzić do konsekwencji podatkowych, takich jak konieczność zapłaty podatku dochodowego od osądzonych przychodów.
W przypadku zatrudnienia pracowników przez koło konieczne jest przestrzeganie przepisów prawa pracy oraz obowiązków związanych z odprowadzaniem składek na ZUS i podatków. Problemem jest brak wiedzy na temat wymogów prawnych oraz kosztów związanych z zatrudnieniem, co może zniechęcać do podejmowania takich działań.
Przepisy dotyczące kół gospodyń wiejskich są często interpretowane w sposób niejednoznaczny, co prowadzi do problemów z ich stosowaniem. Na przykład rozbieżne interpretacje mogą dotyczyć kwestii podatkowych, zasad wydatkowania środków czy obowiązków sprawozdawczych. Brak jednoznacznych wytycznych utrudnia działalność kół. Jest to widoczne i zgłaszane w trakcie rozmów z przedstawicielami tych kół.
Wiele kół gospodyń wiejskich współpracuje z lokalnymi samorządami, jednak nie zawsze ta współpraca przebiega bezproblemowo. Problemem mogą być np. trudności w uzyskaniu wsparcia finansowego, brak jasnych zasad współpracy czy konflikty interesów. Brak regulacji prawnych dotyczących współpracy między kołami a samorządami może dodatkowo pogłębiać te trudności.
Reasumując, wielu problemów prawnych, z jakimi borykają się koła, można by uniknąć dzięki odpowiedniej edukacji prawnej członków kół. Jest to zadanie, które powierzyć można samorządowi gminnemu. Szkolenia z zakresu prawa, księgowości czy pozyskiwania środków mogłyby znacząco poprawić sytuację i zminimalizować ryzyko błędów.
Koła gospodyń wiejskich odgrywają ważną rolę w życiu społeczności lokalnych, jednak ich działalność jest obarczona wieloma wyzwaniami natury prawnej. Problemy związane z rejestracją, sprawozdawczością, ochroną danych osobowych, a także kwestie podatkowe i zatrudnieniowe wymagają pilnych rozwiązań. Kluczowym krokiem w poprawie sytuacji jest edukacja prawna członków kół oraz uproszczenie przepisów regulujących ich działalność. Wsparcie ze strony państwa, organizacji pozarządowych i samorządów mogłoby dodatkowo wzmocnić potencjał kół, co przyczyni się do dalszego rozwoju polskiej wsi czy też szerzej: wspólnoty lokalnej.

dr hab., prof. UKEN Grzegorz Krawiec
Zastępca Przewodniczącego
Rady Dyscypliny Nauki Prawne,
Kierownik Katedry Prawa Administracyjnego
i Społeczeństwa Obywatelskiego

SPIS TREŚCI

PRZEGLĄD LEGISLACYJNY - SAS 2 / 2025

KOŁA GOSPODYŃ WIEJSKICH

13 marca 2025 opublikowane zostało obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 marca 2025 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o kołach gospodyń wiejskich (Dz.U. z 2025 r., poz. 310).

Ustawa określa formy i zasady dobrowolnego zrzeszania się w kołach gospodyń wiejskich, tryb ich zakładania oraz organizację kół gospodyń wiejskich działających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Koło gospodyń wiejskich jest dobrowolną, niezależną od administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego, samorządną społeczną organizacją mieszkańców wsi, wspierającą rozwój przedsiębiorczości na wsi i aktywnie działającą na rzecz środowisk wiejskich. Reprezentuje interesy i działa na rzecz poprawy sytuacji społeczno-zawodowej kobiet wiejskich oraz ich rodzin, a także wspiera wszechstronny rozwój terenów wiejskich.

RYNEK MOCY

18 marca 2025 r. weszła w życie ustawa z dnia 21 lutego 2025 r. o zmianie ustawy o rynku mocy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2025 r., poz. 290).

Nowelizacja wprowadza mechanizm aukcji dogrywkowych na rynku mocy, który pozwala na powtórzenie aukcji głównej albo uzupełnienie umów mocowych zawartych w wyniku rozstrzygniętej aukcji głównej, w przypadku gdy wyniki rozstrzygniętej aukcji głównej nie zapewniają możliwości utrzymania bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej do odbiorców końcowych. Sposób przeprowadzenia aukcji oraz procesy niezbędne do udziału w aukcji wpisują się w zasady dotyczące pozostałych aukcji funkcjonujących obecnie w ramach rynku mocy zatwierdzonego decyzją Komisji Europejskiej numer SA.46100 C(2018)601 final.

ADWOKAT ALBO RADCA PRAWNY Z URZĘDU

18 marca 2025 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 marca 2025 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2025 r., poz. 332).

18 marca 2025 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 marca 2025 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. z 2025 r., poz. 331).
Powyższe rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości uzupełniają obowiązujące przepisy o stawki wynagrodzenia pełnomocnika wyznaczonego przez sąd z urzędu za postępowanie apelacyjne przed sądem apelacyjnym. Stawki minimalne za prowadzenie sprawy w postępowaniu apelacyjnym wynoszą:

• przed sądem okręgowym – 50% stawki minimalnej, a jeżeli w pierwszej instancji nie prowadził sprawy ten sam adwokat albo radca prawny – 75% stawki minimalnej, w obu przypadkach nie mniej niż 120 zł;
• przed sądem apelacyjnym – 75% stawki minimalnej, a jeżeli w pierwszej instancji nie prowadził sprawy ten sam adwokat albo radca prawny – 100% stawki minimalnej, w obu przypadkach nie mniej niż 240 zł.

21 marca 2025 r. weszło w życie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 marca 2025 r. w sprawie zniesienia Pełnomocnika Rządu do spraw lokalnych inicjatyw społecznych (Dz.U. z 2025 r., poz. 349).

PRACOWNICY BIURA RADY FISKALNEJ

21 marca 2025 r. weszło w życie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 marca 2025 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie zasad wynagradzania pracowników niebędących członkami korpusu służby cywilnej zatrudnionych w urzędach administracji rządowej i pracowników innych jednostek (Dz.U. z 2025 r., poz. 356).

Z dniem 15 lutego 2025 r. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 20 grudnia 2024 r. o Radzie Fiskalnej, dotyczącej m.in. utworzenia nowej, eksperckiej i niezależnej instytucji, tj. Rady Fiskalnej. W związku z tym, że do pracowników zatrudnionych w Biurze Rady mają zastosowanie przepisy ustawy o pracownikach urzędów państwowych, zasadne jest określenie zasad wynagradzania pracowników Biura Rady w oparciu o rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 lutego 2010 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników niebędących członkami korpusu służby cywilnej zatrudnionych w urzędach administracji rządowej i pracowników innych jednostek (Dz.U. z 2023 r. poz. 467, z późn. zm.).

29 marca 2025 r. weszło w życie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 marca 2025 r. w sprawie gotowości obronnej państwa (Dz.U. z 2025 r., poz. 355).

Rozporządzenie określa:

• stany gotowości obronnej państwa, warunki i tryb ich wprowadzania;
• czynności służące utrzymywaniu stałej gotowości obronnej państwa, a także realizowane po podwyższeniu stanu gotowości obronnej państwa;
• organizację systemu stałych dyżurów na potrzeby podwyższania gotowości obronnej państwa i czynności podejmowane przez poszczególne organy w zakresie tworzenia systemu stałych dyżurów na potrzeby podwyższania gotowości obronnej państwa.

SPIS TREŚCI

AKTUALNOŚCI / PROJEKTY - SAS 2 / 2025

21 marca 2025 r. do uzgodnień międzyresortowych, konsultacji oraz opiniowania skierowany został projekt ustawy o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (UD199). W projekcie ustawy proponuje się m.in.:

• rozszerzenie uprawnień nauczycieli w zakresie nagrody jubileuszowej;
• korzystniejsze ukształtowanie odpraw przysługujących nauczycielom w związku z przejściem na emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne;
• ujednolicenie tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycieli praktycznej nauki zawodu z tygodniowym obowiązkowym wymiarem godzin zajęć nauczycieli teoretycznych przedmiotów zawodowych w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe;
• uregulowanie w ustawie – Karta Nauczyciela przypadków, w których nauczyciel zachowuje albo traci prawo do wynagrodzenia za przydzielone, ale niezrealizowane godziny ponadwymiarowe;
• wyeliminowanie przypadków przydzielania nauczycielom zastępstw za nieobecnych nauczycieli do realizacji w czasie, w którym powinni oni realizować zajęcia w ramach obowiązującego ich tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć;
• umożliwienie nauczycielom, którym do nabycia prawa do emerytury brakuje mniej niż rok, skorzystania z urlopu dla poratowania zdrowia na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową;
• skrócenie okresu zatrudnienia nauczyciela początkującego posiadającego wymagane kwalifikacje na podstawie umowy o pracę na czas określony z dwóch lat szkolnych do jednego roku szkolnego.

SPIS TREŚCI

AKTUALNOŚCI / PROJEKTY - SAS 2 / 2025

21 marca 2025 r. Rada Ministrów przyjęła w drodze obiegowej projekt ustawy o zmianie ustawy o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych oraz niektórych innych ustaw, przedłożony przez Minister Klimatu i Środowiska.

Aby uzyskać więcej tańszej energii i odblokować potencjał projektów energetyki wiatrowej, konieczne jest odejście od tzw. zasady „10H” (10-krotność wysokości elektrowni) i określenie jej minimalnej odległości od budynków mieszkalnych na poziomie 500 m. W każdym przypadku, aby elektrownia mogła powstać, konieczna jest zgoda rady gminy i plan zagospodarowania przestrzennego. Rozwiązanie powinno przyczynić się do wzrostu zainstalowanej mocy w nowych projektach wiatrowych na lądzie, nawet o 60–70%. Inwestycje będą szansą na zwiększenie do 2030 r. potencjału wzrostu energii z elektrowni wiatrowych o ok. 6 gigawatów.

SPIS TREŚCI

AKTUALNOŚCI / PROJEKTY - SAS 2 / 2025

18 marca 2025 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie ustawy o społecznych formach rozwoju mieszkalnictwa oraz niektórych innych ustaw, przedłożony przez Ministra Rozwoju i Technologii.

Zwiększone zostaje finansowe wsparcie na mieszkalnictwo komunalne i społeczne. Samorządy mogą ubiegać się o bezzwrotną dotację na budowę nowych mieszkań lub remont pustostanów, która może dochodzić do 80% wartości inwestycji. W 2025 r. rząd przeznaczy na ten cel przynajmniej 2,5 mld zł. W 2024 r. był to 1 mld zł. Rozwiązanie umożliwi sfinansowanie w tym roku do 15 tys. mieszkań społecznych na tani najem. Do 2030 r. rząd przeznaczy na ten cel do 45 mld zł.

SPIS TREŚCI

AKTUALNOŚCI / PROJEKTY - SAS 2 / 2025

14 marca 2025 r. do Marszałka Sejmu trafił prezydencki projekt ustawy o zmianie ustawy o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych.

Projekt dotyczy wprowadzenia zmian korygujących dotychczasowe rozwiązania, m.in. w zakresie kwalifikacji i doświadczenia zawodowego wymaganego do zatrudnienia na określonych w ustawie stanowiskach pracy w centrum usług społecznych, podstawy nawiązania stosunku pracy zawieranego z dyrektorem centrum oraz rodzaju jednostek, które mogą wchodzić w skład centrum, oraz wprowadzenia zmian, które ułatwią funkcjonowanie istniejących centrów usług społecznych, np. w zakresie zastrzeżenia nazwy „centrum usług społecznych” czy też rozwiązań szczególnych, umożliwiających przekazywanie dotacji z budżetu państwa na dodatki do wynagrodzeń pracowników zatrudnionych w centrach. Projekt został skierowany do konsultacji społecznych.

SPIS TREŚCI

Spis SAS2/2025

AKTUALNOŚCI / PROJEKTY

Centrum Usług Społecznych
Mieszkalnictwo komunalne i społeczne
Elektrownie wiatrowe
Karta Nauczyciela

PRZEGLĄD LEGISLACYJNY

ANALIZY I KOMENTARZE

Diety radnych i przewodniczących organów jednostek pomocniczych do zwrotu?
Zmiany w planowaniu przestrzennym – co oznaczają dla strategii rozwoju gmin?
Rokowania jako niezbędna przesłanka wydania decyzji o ograniczeniu korzystania z nieruchomości
Programy gmin przeciwdziałające bezdomności zwierząt w kontekście raportu NIK
Wybrane problemy prawne związane z funkcjonowaniem kół pospodyń wiejskich
Obrona przed wypaleniem zawodowym

FUNKCJONOWANIE SAMORZĄDU

Czy uchwała rady gminy o likwidacji szkoły musi być
ogłoszona w dzienniku urzędowym województwa?
Obowiązki tymczasowo aresztowanego wójta może
przejąć komisarz wyznaczony przez premiera
Nie ma podstawy prawnej do uchwalenia
przez radę miasta średniej ceny paliwa na rok szkolny

POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE

Strony postępowania o udzielenie pozwolenia na budowę 
Rozpoznanie sprawy przez organ pierwszej instancji w wyniku ponownego rozpoznania 
Konstytucyjna zasada praworządności jako zasada
ogólna kodeksu postępowania administracyjnego
Konstytucyjna zasada prawa do sądu jako podstawa
normatywna wnoszenia skarg do sądów administracyjnych
Skargi mieszkańców gminy na wielogodzinny hałas z pobliskiego warsztatu 

FINANSE SAMORZĄDU

Czy związek międzygminny może zakupić nieruchomości na nową siedzibę?
Czy dyrektor gminnego ośrodka kultury może wynajmować
odpłatnie sale budynku użyczonego przez gminę?
Nauczycielowi nie można przyznać dodatku
motywacyjnego za wypełnienie podstawowych obowiązków 

PRAWO PRACY

Nie każde rozwiązanie umowy z pracownikiem
niepełnosprawnym świadczy o dyskryminacji
Decyzja burmistrza o odwołaniu dyrektora centrum
kultury musi być szczegółowo umotywowana 
Wykorzystanie urlopu w naturze zamiast ekwiwalentu – kluczowe aspekty prawne

ZAMÓWIENIA PUBLICZNE

Wykluczenie wykonawcy z postępowania ze względu na zarzut udziału w zmowie przetargowej
Prawo do ochrony polskiego rynku przed wykonawcami spoza Unii Europejskiej
Brak podziału zamówienia na części wymaga uzasadnienia
Zamawiający odrzuca ofertę, w której stwierdza błąd w obliczeniu ceny
Czy można ograniczyć wysokość waloryzacji?
Oświadczenie własne wykonawcy – zamawiający powinien
żądać dowodu braku możliwości uzyskania referencji 

DODATEK NOWE TECHNOLOGIE DLA SAMORZĄDÓW
ENERGIA I KLIMAT - 2/2025

ENERGIA I KLIMAT

Nowa dyrektywa ściekowa wyzwaniem dla gmin
Fundusz sprawiedliwości klimatycznej i społeczne plany klimatyczne
– instrument ograniczenia negatywnych skutków eu ets 2
Sprawiedliwa transformacja regionów górniczych – głos mieszkańców kluczem do sukcesu
Prawo energetyczne – czy logiczne i sprawiedliwe?
Pożary, nielegalne składowiska i rosnące koszty
gospodarki odpadami – jak samorządy mogą stawić czoła wyzwaniom?
Jak usprawnić procedurę środowiskową dla biogazowni?
Program „Czyste Powietrze” po zmianach
Nabory na operatorów programu „Czyste powietrze”
Ruszył gdański Port Czystej Energii

RATUJMY ZABYTKI

Na ratunek – nowe życie zabytków
Zabytki budują wspólnotę
– rozmowa z Władysławem Grochowskim, prezesem zarządu ARCHE S.A.

CYFRYZACJA I AI W SAMORZĄDACH

Wdrażanie innowacji cyfrowych w samorządach
AI Act – co warto wiedzieć o nowej regulacji?
Roboty programowe w urzędzie
Cyberbezpieczeństwo gmin

Wielkie zmiany w polskiej energetyce są już nieuniknione. Sprawiedliwa transformacja energetyczna stanowi jedno z najważniejszych wyzwań współczesnej Polski. Odchodzenie od węgla to nie tylko wyzwanie dla gospodarki i polityki, ale przede wszystkim dla ludzi – mieszkańców regionów, w których węgiel przez dekady był fundamentem życia. Jakie są ich potrzeby, obawy i oczekiwania wobec przyszłości? Odpowiedzi na te pytania przyniósł projekt JUSTEM „Sprawiedliwość w okresie transformacji i wzmocnienie kompetencji w zakresie przeciwdziałania ubóstwu energetycznemu”, którego rezultaty mogą pomóc w przeprowadzeniu sprawiedliwej transformacji w sposób realnie uwzględniający głos społeczności lokalnych.

ZROZUMIEĆ LUDZI, BY ZBUDOWAĆ LEPSZĄ PRZYSZŁOŚĆ

Projekt JUSTEM to europejska inicjatywa finansowana w ramach programu LIFE, której głównym celem jest wsparcie regionów odchodzących od węgla, poprzez rozwijanie lokalnych kompetencji oraz aktywne angażowanie obywateli w proces zmian. W Polsce projekt realizowany jest przez Krajową Agencję Poszanowania Energii (KAPE), a działania pilotażowe przeprowadzono w województwie śląskim. To właśnie tutaj KAPE we współpracy z władzami Miasta Rydułtowy zorganizowało warsztaty z mieszkańcami Subregionu Zachodniego „Subregion Zachodni w procesie dążenia do zrównoważonej gospodarki”, a wcześniej przy wsparciu lokalnej organizacji pozarządowej Centrum Rozwoju Inicjatyw Społecznych CRIS spotkanie z mieszkańcami pod hasłem „Jak tutaj będzie?”. Aby głębiej przyjrzeć się obawom i troskom mieszkańców, które wiążą się z zapowiedzią zamykania kopalń, KAPE przeprowadziło dodatkowo badania ankietowe i serię wywiadów pogłębionych. Wyniki spotkań, jak i badań przynoszą bardzo konkretne informacje na temat tego, jak ukierunkować przekaz o transformacji regionu, by był on zrozumiały i przejrzysty, a jednocześnie dopasowany do potrzeb mieszkańców województwa śląskiego. Choć każdy z regionów górniczych projektu JUSTEM (Województwo Śląskie w Polsce, Dolina Jiu w Rumunii, Stara Zagora w Bułgarii, Zachodnia Macedonia w Grecji, Istria w Chorwacji oraz Asturia w Hiszpanii) jest na innym etapie transformacji, to okazuje się, że wiele z problemów, obaw i potrzeb mieszkańców tych regionów jest podobnych.

CO MARTWI MIESZKAŃCÓW REGIONÓW GÓRNICZYCH?

Podczas spotkań z mieszkańcami wyłoniło się kilka kluczowych problemów, które są charakterystyczne dla większości regionów opartych na węglu. Mieszkańcy, którzy w ogromnej większości związani są pracą w kopalniach lub w zakładach związanych z górnictwem, obawiają się przede wszystkim utraty miejsc pracy. Zamknięcie kopalń oznacza konieczność znalezienia nowych źródeł zatrudnienia, a wiele osób nie ma pewności, że będzie w stanie się przebranżowić. Równie istotnym problemem jest wzrost kosztów energii. W wielu gospodarstwach domowych rachunki za energię już teraz stanowią znaczną część wydatków, a odejście od węgla może pogłębić problem ubóstwa energetycznego. Powszechne jest także poczucie braku transparentnej komunikacji ze strony władz – mieszkańcy często nie wiedzą, jakie są plany dotyczące transformacji i w jaki sposób mogą skorzystać z dostępnych programów wsparcia oraz jaką rolę mogą pełnić w procesie transformacji. Ważnym aspektem pozostaje również stan infrastruktury – regiony górnicze wymagają inwestycji w transport, edukację i usługi publiczne, aby zapewnić mieszkańcom lepsze warunki życia w nowej rzeczywistości.

To, co było szczególnie istotne dla projektu JUSTEM, to przełożenie problemów, potrzeb, obaw usłyszanych od mieszkańców regionów górniczych na konkretne rekomendacje zmian w założeniach polityki lokalnej i krajowej oraz wypracowanie na tej podstawie propozycji projektów wspierających rozwiązanie tych problemw w procesie sprawiedliwej transformacji.

W ramach projektu opracowano fiszki projektowe, zawierające gotowe propozycje działań na przyszłość. Są to konkretne projekty inwestycyjne i społeczne, które mogą być wdrożone w kolejnych latach. Wśród nich znalazły się inicjatywy związane z powstawaniem centrów doradczych dla mieszkańców, które zapewnią dostęp do rzetelnych informacji o możliwościach wsparcia. Kolejnym istotnym rozwiązaniem są projekty promujące zatrudnienie w sektorze odnawialnych źródeł energii, mające na celu stworzenie nowych miejsc pracy dla osób dotychczas zatrudnionych w sektorze węglowym. Propozycje obejmują także rozwój transportu publicznego oraz infrastruktury cyfrowej, co jest kluczowe dla mobilności mieszkańców i dostępności nowoczesnych usług w regionach przechodzących transformację.
Jednym z kluczowych rezultatów projektu JUSTEM było opracowanie Planów Przeciwdziałania Ubóstwu Energetycznemu dla każdego z regionów wspieranych w projekcie. Zawierają one konkretne rozwiązania, mające na celu poprawę dostępu do przystępnej cenowo energii oraz zwiększenie efektywności energetycznej domów. Wśród proponowanych działań znalazły się dofinansowania do termomodernizacji budynków mieszkalnych, co pozwoliłoby na zmniejszenie strat ciepła i obniżenie rachunków za energię. Dodatkowo przewidziano wsparcie dla gospodarstw domowych o niskich dochodach poprzez dopłaty do rachunków oraz programy doradcze pomagające w oszczędnym gospodarowaniu energią, inicjatywy mające na celu wzrost aktywności zawodowej kobiet, szanse rozwoju dla młodzieży. Ważnym elementem planu jest także rozwój odnawialnych źródeł energii na poziomie lokalnym, co mogłoby zwiększyć niezależność energetyczną regionów i przyczynić się do obniżenia kosztów energii.

CZY JEST JESZCZE CZAS NA DZIAŁANIE?

Projekt JUSTEM trwa do końca kwietnia 2025 r., a jego wyniki mogą stanowić cenną bazę wiedzy dla osób odpowiedzialnych za kształtowanie polityki transformacyjnej. Pozostaje pytanie, czy decydenci i instytucje uwzględnią głos mieszkańców? Nie ulega wątpliwości, że zmiana jest konieczna, jednak największym wyzwaniem pozostaje jej sprawiedliwe przeprowadzenie. Społeczności lokalne muszą czuć, że są częścią nowej, zielonej gospodarki, a nie jej ofiarami.
Śląsk – jako największy w UE beneficjent środków funduszu Sprawiedliwej Transformacji – bardzo aktywnie i intensywnie działa na rzecz sprawnego i efektywnego procesu wprowadzania zmian w regionie. Województwo Śląskie podejmuje różnorodne inicjatywy, które angażują społeczność regionu w kształtowanie planów, strategii i konkretnych projektów dla rozwoju regionu. Projekt JUSTEM został przyjęty z otwartością i ciekawością przez przedstawicieli województwa, co pozwala wierzyć, że zarówno wyniki warsztatów, opracowany Plan przeciwdziałania ubóstwu energetycznemu oraz przygotowane fiszki projektowe wraz z wypracowanymi przez województwo raportami w ramach realizowanych z sukcesami innych projektów stanowią kompleksowy zestaw narzędzi wspierających proces sprawiedliwej transformacji. To, w jaki sposób zostaną wykorzystane, zdecyduje o powodzeniu całego procesu. Jeśli ma on się udać, musi być realizowany przy aktywnym udziale mieszkańców, a nie ponad ich głowami.

Anna Mazur

Kierownik Projektu
Departament Współpracy Międzynarodowej i Ekspertyz,
Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A., Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

www.kape.gov.pl/justem
www.kape.gov.pl/justem

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską.
Wyrażone poglądy i opinie są jednak poglądami wyłącznie autora (autorów) i niekoniecznie odzwierciedlają stanowisko
Unii Europejskiej lub CINEA. Ani Unia Europejska ani organ przyznający pomoc nie mogą ponosić za nie odpowiedzialności.

Cyberbezpieczeństwo gmin

Czym jest zarządzanie cyberbezpieczeństwem w gminach? Jakie zagrożenia codziennie dotykają miasta i gminy w całej Polsce? W jaki sposób mądrze podnieść poziom cyber, spełnić wymagania wynikające z dyrektywy NIS2 i jednocześnie nie zbankrutować? Niniejszy artykuł udziela odpowiedzi na te pytania, omawiając kluczowe zagrożenia oraz najlepsze rozwiązania technologiczne, które pozwolą skutecznie zabezpieczyć infrastrukturę IT samorządów.

Czytaj więcej: Cyberbezpieczeństwo gmin

ANALIZY | KOMENTARZE

Planowanie przestrzenne w gminach przechodzi kolejną istotną zmianę. Ministerstwo Rozwoju i Technologii przygotowało projekt ustawy o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw, który został skierowany do stałego komitetu Rady Ministrów i obecnie przechodzi proces opiniowania i konsultacji. Jednym z kluczowych punktów nowelizacji jest wydłużenie terminu na sporządzenie planów ogólnych gmin do 30 czerwca 2026 r. Co więcej, zmiany te przełożą się również na strategie rozwoju gmin.

Czytaj więcej: Zmiany w planowaniu przestrzennym – co oznaczają dla strategii rozwoju gmin?