Niezgodne z prawem odwołanie ze stanowiska dyrektora szkoły

PRAWO PRACY - SAS 6 / 2024

Aktualnie w doktrynie prawniczej pojawiają się coraz częstsze komentarze na temat zasadności odwoływania ze stanowisk pracy dyrektorów szkół, w przypadku formułowania zarzutów dotyczących okoliczności postępowania w sposób sprzeczny z zasadami etyki w życiu prywatnym, godzących w dobre imię szkoły i interes publiczny oraz sprzecznych z normami aksjologicznymi.

Takimi argumentami posługiwał się w uchwale z dnia 17 sierpnia 2023 r. organ wykonawczy zarządu powiatu, w sprawie odwołania ze stanowiska dyrektora powiatowego zespołu szkół. Na kanwie stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy, dyrektor placówki oświatowej, będąc stanu wolnego, stworzył nowy związek partnerski z nauczycielką wymienionej szkoły, co zdaniem organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego było podstawą do natychmiastowego odwołania dyrektora tej placówki ze stanowiska kierowniczego. Wskazany akt normatywny stał się przedmiotem kontroli sądu administracyjnego, który stwierdził nieważność uchwały w całości.

W ocenie sądu odwołanie dyrektora na podstawie art. 66 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 737, 854, 1562) ze stanowiska kierowniczego bez wypowiedzenia, a zatem ze skutkiem natychmiastowym, jako środek szczególnie dotkliwy, powinno być stosowane wyłącznie w szczególnie uzasadnionych przypadkach, zaś wskazane w zaskarżonej uchwale powody odwołania dyrektora takiego charakteru nie posiadają. Jakkolwiek wskazują one na niewłaściwe zachowania dyrektora szkoły w sferze zarządzania szkołą czy organizacji jej pracy, to jednak nie można w okolicznościach sprawy przyjąć, że ich waga i znaczenie mogło uzasadniać konieczność natychmiastowego odsunięcia skarżącego ze stanowiska dyrektora, z pominięciem trybów zarezerwowanych dla takiego odwołania dyrektora szkoły przewidzianych w art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. b i c u.p.o., gwarantujących dyrektorowi określone formy obrony swojego stanowiska i to w sytuacji, gdy w istocie wskazane naruszenia nie miały charakteru zagrażającego destabilizacji funkcjonowania szkoły, w zakresie realizowanych przez tę placówkę funkcji dydaktycznych. Z powyższych względów sąd uznał, że wydając zaskarżoną uchwałę organ naruszył art. 66 ust. 1 pkt 2 u.p.o. poprzez jego błędną wykładnię i zastosowanie w sprawie, której okoliczności nie wypełniają pojęcia “przypadku szczególnie uzasadnionego”, wskazanego w powołanym przepisie, i dlatego też stwierdził nieważność zaskarżonego aktu na podstawie art. 147 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 935). Co więcej, w uzasadnieniu wyroku Sąd uznał, że „szczególnie uzasadniony przypadek” oznaczać może albo nagłe zdarzenie powodujące konieczność niezwłocznego przerwania czynności dyrektora albo naruszenie prawa przez dyrektora, czy też inne jego zachowania (nawet niezawinione), które muszą być na tyle istotne, że mogą prowadzić do destabilizacji działalności placówki oświatowej, a tym samym godzić w interes publiczny. „Szczególnie uzasadniony przypadek” to zatem taki przypadek, który powoduje, że nie należy zwlekać z odwołaniem dyrektora, a wręcz odwołanie z tej funkcji jest konieczne i uzasadnione. (Wyrok WSA w Łodzi z dnia 21 lutego 2024 r., III SA/Łd 703/23, Legalis nr 3051782).
Szeroka wykładnia sądowa przywołanego zwrotu językowego znalazła się także w innych orzeczeniach judykatury. Szczególne przypadki, o jakich mowa w przepisie art. 66 ust. 1 pkt 2 ustawy – Prawo oświatowe, to nie takie, które jedynie w przekonaniu organu mieszczą się w tym pojęciu, tylko takie, które obiektywnie uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie szkoły, a jedyną możliwością zapobieżenia takiej sytuacji jest odwołanie dyrektora w trakcie roku szkolnego. Chodzi zatem o takie zachowania, w wyniku których nie ulega wątpliwości, że dyrektor utracił zdolność wykonywania powierzonej mu funkcji z przyczyn etycznych lub rażącej niekompetencji w realizacji spoczywających na nim obowiązków. Pojęcie “szczególnie uzasadnionego przypadku” oznaczać może albo nagłe zdarzenie powodujące konieczność niezwłocznego przerwania czynności dyrektora albo naruszenie prawa przez dyrektora, czy inne jego zachowania (nawet niezawinione), które muszą być na tyle istotne, że mogą prowadzić do destabilizacji działalności placówki oświatowej lub zagrażać interesowi publicznemu. Wobec tego szczególnie uzasadnione przypadki to takie, które powodują, że nie można czekać z odwołaniem dyrektora, lecz decyzja o pozbawieniu dyrektora funkcji kierowniczej musi być podjęta natychmiast (Wyrok NSA w Warszawie z dnia 24 lutego 2023 r. III OSK 6929/21, Legalis nr 2915634).
Szczególnie uzasadnione przypadki oznaczają tylko takie sytuacje, w których nie jest możliwe pełnienie przez nauczyciela funkcji kierowniczej i zachodzi konieczność natychmiastowego przerwania wykonywania funkcji dyrektora z uwagi na zagrożenie dla interesu publicznego i dalszego funkcjonowania szkoły. Zagrożenie to musi być przy tym na tyle istotne, że nie pozwala na dalsze wykonywanie obowiązków przez daną osobę. Podstawą odwołania dyrektora, w rozumieniu art. 66 ust. 1 pkt 2 ustawy prawo oświatowe, nie mogą być przypadki zwyczajne, typowe – bazujące na negatywnej ocenie pracy czy wykonywania bieżących zadań nauczyciela – dyrektora szkoły. Muszą być tego rodzaju, że uniemożliwiają nauczycielowi dalsze sprawowanie funkcji kierowniczej z przyczyn od niego niezależnych (np. długotrwała choroba) lub leżących po jego stronie, co pozbawia placówkę realnego kierownictwa i uniemożliwia jej efektywne funkcjonowanie. Musi to być zatem taka sytuacja, w której zachodzi natychmiastowa konieczność przerwania czynności dyrektora w związku z zagrożeniem interesu publicznego. Przypadki szczególnie uzasadnione, o jakich mowa w przepisie art. 66 ust. 1 pkt 2 ustawy, to nie są przypadki, które w subiektywnym odczuciu organu prowadzącego mają charakter szczególny, tylko takie, które obiektywnie powodują destabilizację placówki pod względem dydaktycznym, wychowawczym czy oświatowym, a jedyną możliwością zapobiegnięcia takiej sytuacji jest odwołanie dyrektora w trakcie roku szkolnego (Wyrok WSA w Kielcach z dnia 25 stycznia 2023 r., II SA/Ke 517/22, Legalis nr 2892707).
Podsumowując, szczególnie uzasadnionymi przypadkami, mogącymi skutkować odwołaniem ze stanowiska pracy dyrektora placówki oświatowej, są zdarzenia sprzeczne z zasadami etyki w życiu prywatnym, godzące w dobre imię szkoły i interes publiczny z uwagi na podejmowanie aktów agresji, spożywanie alkoholu w pracy lub w miejscu publicznym, demoralizowanie małoletnich lub inicjowanie działań penalizowanych karnie, stwierdzonych prawomocnym wyrokiem sądu. Trzeba odnotować, że tworzenie relacji osobistych nawet z innym pracownikiem szkoły jest sprawą prywatną człowieka i powinno stanowić przykład realizowania wolności konstytucyjnej, o której mowa w treści przepisu art. 47 obowiązującej Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, z 2001 r. Nr 28, poz. 319, z 2006 r. Nr 200, poz. 1471, z 2009 r., Nr 114, poz. 946), wedle którego każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym. Organ administracji publicznej powinien więc działać na podstawie i w granicach prawa oraz racjonalnie rozważać różnego rodzaju okoliczności życia człowieka. Jednostka w demokratycznym państwie prawnym niewątpliwie posiada szereg uprawnień podmiotowych, a życie społeczne ulega powszechnej liberalizacji.

dr Mariusz Paradowski
Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie

PODSTAWA PRAWNA:
– Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 737, 854, 1562)
– Wyrok WSA w Łodzi z dnia 21 lutego 2024 r., III SA/Łd 703/23, Legalis nr 3051782
– Wyrok NSA w Warszawie z dnia 24 lutego 2023 r. III OSK 6929/21, Legalis nr 2915634
– Wyrok WSA w Kielcach z dnia 25 stycznia 2023 r., II SA/Ke 517/22, Legalis nr 2892707