Ocena nowej ustawy o dochodach JST
ANALIZY | KOMENTARZE - SAS 6 / 2024
Związek Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej od lat postuluje wprowadzenie zmiany systemu finansowania samorządów, zapewniającej niezbędne środki dla realizacji nałożonych na nie zadań.
Z roku na rok wprowadzane ulgi podatkowe w PIT systematycznie spowalniały tempo wzrostu dochodów jednostek samorządu terytorialnego (JST) względem wzrostu wydatków, spowodowanych podwyżką wynagrodzeń, cen materiałów i usług. Natomiast wzrost wydatków na oświatę i wychowanie, powodując zwiększanie się luki niedofinansowania zadań oświatowych subwencją i dotacjami przedszkolnymi, wymagał coraz większych kwot pokrywania wydatków gmin z dochodów własnych na te zadania. Zmiany w ramach Polskiego Ładu nie tylko nie poprawiły sytuacji budżetów bieżących gmin, ale wręcz przyczyniły się do trwałego niedoboru dochodów bieżących gmin, który był niwelowany przez rządy w ramach interwencji dodatkowymi środkami („kroplówkami”).
Podstawową zaletą nowego systemu finansowania JST jest założenie stałego udziału w dochodach PIT i CIT, w oparciu o podstawę opodatkowania z tytułu PIT i CIT, a nie udział we wpływach z tych podatków. Tym samym został zrealizowany postulat samorządów w zakresie wyłączenia wpływu zmian ustaw podatkowych, w zakresie zwolnień, zmian stawek podatkowych itp., na strumień dochodów JST z tytułu udziału w tych podatkach. W nowej ustawie o dochodach JST uwzględniono również postulat korporacji samorządowych, o włączenie JST do dochodów z udziału w dochodach z podatku ryczałtowego od przychodów ewidencjonowanych, choć w wymiarze nie w pełni zadowalającym, ograniczając udział JST w tym podatku do 14% przychodów ewidencjonowanych, jako podstawy opodatkowania dla ustalenia dochodów samorządów.
Dla gmin z obszarami wiejskimi szczególnie istotny jest model corocznego szacowania potrzeb oświatowych, w tym wydatków na przedszkola, który niwelowałby niedofinansowanie oświaty, wynikające z dotychczasowych zasad naliczania subwencji oświatowej i dotacji na wychowanie przedszkolne.
Niestety przeniesienie obecnych zasad ustalania subwencji oświatowej dla formy ustalania potrzeb oświatowych, nie zmienia problemu niedofinansowania oświaty, w obliczu braku możliwości restrukturyzacji przez gminy sieci szkół oraz wpływu na kształtowanie pensum i wynagrodzeń nauczycieli. Związek nadal ma uzasadnione obawy, dotyczące propozycji kształtowania potrzeb wyrównawczych dla gmin, w oparciu o „determinanty”, które zamiast wspierać dochodowo gminy w realizacji zadań i pokonywaniu utrudnień, wynikających np. z ich specyfiki, położenia, wyposażenia w podstawową infrastrukturę, zmiany demograficzne, itp., wprowadzają nieadekwatne czynniki w odniesieniu do niezbędnych potrzeb wydatkowych.
Związek pozytywnie odniósł się do ustalenia, w założeniach do ustawy o dochodach JST, finansowania potrzeb ekologicznych, o które wiele lat postulował. Jednakże włączenie ich w algorytm korekt dochodów, przy ustalaniu ostatecznych kwot dochodów z PIT, CIT i subwencji ogólnej, niweluje korzyści płynące z tego instrumentu finansowego dla gmin z obszarami chronionymi.
Niemniej należy zaznaczyć, że ustanowione nową ustawą dochody z PIT, CIT i subwencji ogólnej gmin na rok 2025 są od 4% do 12% wyższe od porównywalnych dochodów, prognozowanych na podstawie ustawy obowiązującej w roku 2024, co ma zabezpieczać budżety bieżące gmin i odpowiednią nadwyżkę operacyjną, bez dodatkowych interwencyjnych środków z zewnątrz („kroplówek”).
Obecnie, w obliczu dynamicznych zmian parametrów makroekonomicznych, trudno jednoznacznie i obiektywnie ocenić wpływ nowych regulacji na finanse gmin w 2025 roku. Zadanie utrudnia to, że z jednej strony gminy są aktualnie skupione na zmianach budżetów na rok 2024, związanych z dodatkowymi środkami z budżetu państwa („kroplówki”), które mają wpłynąć do gmin w listopadzie, a z drugiej – służby finansowe gmin są zaangażowane w prace związane z ustalaniem budżetów na 2025 rok. Wydaje się, że najwcześniej ocenę nowego kierunku finansowania gmin Związek, wspólnie z gminami, będzie mógł dokonać na początku 2025 roku, po zamknięciu poprzedniego roku budżetowego.
Biuro ZGWRP
