Nauczyciele otrzymają wynagrodzenie

za pracę w godzinach nadliczbowych

ANALIZY | KOMENTARZE

Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2024 r., poz. 985), dalej jako: Karta Nauczyciela, określa zasady i uprawnienia wykonywania zawodu nauczyciela w Polsce. Art. 42 Karty Nauczyciela reguluje natomiast pensum nauczycielskie. Dotychczas przyjmowano, że Karta Nauczyciela zawiera autonomiczne i wyczerpujące regulacje w zakresie wymiaru czasu pracy nauczycieli. Obecnie, na skutek wydanej uchwały Sądu Najwyższego mającej moc zasady prawnej, może się to zmienić, wskutek czego praca wykonywana przez nauczyciela ponad normy czasu pracy określone w art. 42 ust. 1 Karty Nauczyciela będzie uznawana za pracę w godzinach nadliczbowych w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy.

Do Sądu Najwyższego wpłynęła skarga kasacyjna od wyroku Sądu Okręgowego w Szczenicie w przedmiocie wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych nauczyciela. Sąd Najwyższy w trójkowym składzie postanowieniem z dnia
17 kwietnia 2024 r. o sygn. akt I PSKP 24/23 przekazał powiększonemu składowi Sądu Najwyższego do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie prawne: „Czy problematyka pracy w godzinach nadliczbowych nauczycieli została wyczerpująco uregulowana w przepisach ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela – czy też należy do niej odpowiednio stosować, na podstawie art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela, przepisy Rozdziału V Działu Szóstego Kodeksu pracy?”. Przekazując to pytanie, Sąd Najwyższy podkreślił dotychczas przyjmowaną całkowitą odrębność sytemu czasu pracy nauczycieli od kodeksowego czasu pracy. Podstawą tego sytemu jest normowanie w kontekście czasu pracy tylko części obowiązków nauczyciela (zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz – art. 42 ust. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela). Pozostałe rodzaje zajęć (inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły, w tym zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów, zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym – art. 42 ust. 1 pkt 2 i 3 Karty Nauczyciela) są nienormowane. Powyższe rozważania doprowadziły Sąd Najwyższy do wniosku, że czas pracy nauczycieli w Karcie Nauczyciela jest w tym akcie uregulowany całościowo, co wyklucza sięganie do art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela – który to przepis odsyła w zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy, nieuregulowanych przepisami Karty Nauczyciela, do stosowania przepisów Kodeksu pracy. Jednak w konkluzji postanowienia Sąd Najwyższy w trójkowym składzie wskazał, że realizowanie przez nauczycieli obowiązków niemieszczących się w pensum jest podobne do wykonywania pracy w zadaniowym systemie czasu pracy. Należy jednak zauważyć, że w tymże zadaniowym systemie czasu pracy pracownikowi pracującemu w godzinach nadliczbowych nadal przysługuje wynagrodzenie z tego tytułu, musi on jednak udowodnić, że wykonywał pracę w godzinach nadliczbowych. Nie wydaje się, aby istniały podstawy, żeby nauczyciele mieli pracę o podobnym charakterze wykonywać całkowicie nieodpłatnie, nawet gdy są w stanie udowodnić, że pracowali w godzinach nadliczbowych, tzn. przekraczających 40 godzin na tydzień.
Na kanwie powyższego pytania Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 26 lutego 2025 r. o sygn. akt: III PZP 3/24 wskazał, że praca wykonywana przez nauczyciela ponad normy czasu pracy z art. 42 ust. 1 Karty Nauczyciela jest pracą w godzinach nadliczbowych w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy. W praktyce oznacza to, że znajdą w tych przypadkach zastosowanie art. 151–1516 Kodeksu pracy, które to przepisy określają, kiedy praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna, oraz jej limity, a także – co najistotniejsze – kiedy należeć się będzie nauczycielom także dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych lub dzień wolny za pracę w dniu wolnym od pracy, np. gdy w sobotę będą odbywać się zajęcia szkolne lub inne aktywności. Dotychczas nie ukazało się jeszcze uzasadnienie do ww. uchwały, na które oczekują w szczególności organy prowadzące szkoły. Bez wątpienia wpłynie to na zwiększenie wydatków budżetowych oraz problemy z zastępstwem nauczycieli, którzy będą chcieli skorzystać z uprawnienia do dnia wolnego za pracę w dzień wolny. Wielu liczy na to, że uzasadnienie do uchwały precyzyjnie określi sposób postępowania dyrektorów szkół, którzy będą musieli zmierzyć się z nową rzeczywistością finansową i organizacyjną. Dotychczas uznawano, że w zamian za sporą ilość dni wolnych od pracy, z których nauczyciele korzystają, nie sposób mówić o dodatkowym wynagrodzeniu za pracę w godzinach nadliczbowych lub innych uprawnieniach – wszak Karta Nauczyciela określa szereg przywilejów nauczycielskich, których inne zawody nie znają. Pozostaje zatem czekać na uzasadnienie, które przedstawi Sąd Najwyższy – które będzie szerzej wyjaśniać nowe podejście Sądu Najwyższego. Wobec podjęcia uchwały tej treści przez Sąd Najwyższy, która to uchwała ma moc zasady prawnej, zmienić się będzie musiała także dotychczasowa linia orzecznicza w zakresie wynagrodzenia za pracę nauczycieli w godzinach nadliczbowych.
Uchwała Sądu Najwyższego być może stanie się zachętą do wstępowania w szeregi grona nauczycielskiego nowych dydaktyków. Ranga społeczna nauczycieli na przestrzeni ostatnich lat spadła, co wpłynęło negatywnie na chęć wykonywania tego zawodu. Ważnym czynnikiem jest wysokość nauczycielskich pensji. Możliwe, że dodatkowy składnik wynagrodzenia w postaci dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych to odmieni.

Jakub Kortus
radca prawny w Kancelarii Radców Prawnych
Zygmunt Jerzmanowski
i Wspólnicy sp. k. w Poznaniu