Pożary, nielegalne składowiska i rosnące
koszty gospodarki odpadami
– jak samorządy mogą stawić czoła wyzwaniom?
ENERGIA I KLIMAT - SAS 2 / 2025
W ostatnich latach problem pożarów miejsc gromadzenia odpadów stał się jednym z poważniejszych wyzwań, z jakimi muszą zmierzyć się polskie samorządy. W latach 2017-2022 zarejestrowano łącznie 754 pożary miejsc gromadzenia odpadów. Obserwowane w ostatnich latach w Polsce pożary odpadów wynikają w dużej mierze z braku zbilansowania gospodarki odpadami w odpowiednią ilość instalacji do ich zagospodarowania. Powyższe zjawisko jest poważnym zagrożeniem nie tylko dla środowiska, ale także dla zdrowia i bezpieczeństwa społeczeństwa. Brak możliwości legalnego zagospodarowania energetycznego tego strumienia odpadów spowodował, że były one „tymczasowo” magazynowane, najczęściej z naruszeniem prawa.
Kolejnym problemem, z jakim zmagają się samorządy, jest brak odpowiedniego nadzoru nad firmami zajmującymi się zbieraniem, transportem i zagospodarowywaniem odpadów. W wielu przypadkach gminy, które organizują przetargi związane z gospodarką odpadami, nie są w stanie zapewnić pełnej kontroli nad tym, co w rzeczywistości dzieje się z odbieranymi odpadami. Niejednokrotnie zdarza się więc, że firmy, które wygrywają przetargi, nie dysponują odpowiednimi zasobami ani infrastrukturą, pozwalającą na bezpieczne i zgodne z prawem zagospodarowanie odbieranych odpadów. Skutkiem tego jest masowe składowanie odpadów w miejscach do tego nieprzeznaczonych, głównie w wyrobiskach, co stanowi bezpośrednie zagrożenie zarówno dla środowiska, jak i dla zdrowia mieszkańców.
Problem nielegalnego zagospodarowywania odpadów wiąże się z ogromnymi kosztami, które muszą ponosić gminy. W wyniku takich działań odpowiedzialność za usunięcie odpadów i ich prawidłowe zagospodarowanie spada przecież na samorządy. W konsekwencji koszty te są ostatecznie przerzucane na mieszkańców w postaci coraz wyższych opłat za gospodarkę odpadami. Ponadto gminy, które stają przed koniecznością likwidacji takich nielegalnych składowisk, narażone są na dodatkowe wydatki, które niejednokrotnie przekraczają ich budżet.
Dbanie o czystość i porządek w gminach to jedno z podstawowych zadań samorządów. Na poziomie lokalnym odpowiedzialność za gospodarkę odpadami, ich segregację, transport oraz zagospodarowanie spoczywa w całości na gminach. Koszty związane z tym procesem wciąż rosną, a opłaty, które są pobierane od mieszkańców, nie są wystarczające, by system zagospodarowania odpadami mógł się w pełni domknąć. To wyzwanie, z którym zmaga się większość gmin w Polsce, stając przed koniecznością poszukiwania nowych, innowacyjnych rozwiązań.
Wiele gmin zmaga się z problemem ciągłego wzrostu kosztów, związanych z utrzymaniem systemu gospodarki odpadami. To właśnie mieszkańcy gmin ponoszą największe konsekwencje nieefektywnego zarządzania odpadami. Wzrost opłat za odbiór odpadów, spowodowany koniecznością usuwania odpadów z nielegalnych składowisk, wpływa na sytuację finansową rodzin, szczególnie w małych gminach, gdzie budżet jest ograniczony.
Jednak to niejedyny problem, przed którym stają samorządy. Kolejnym, równie istotnym zadaniem, które nałożone jest na gminy, jest zapewnienie dostępu do ciepła dla mieszkańców. W zależności od lokalnych uwarunkowań może to obejmować zarówno systemy ciepłownicze, jak i dostarczanie energii do indywidualnych gospodarstw domowych. W wielu przypadkach zaspokojenie tych potrzeb wiąże się z ogromnymi kosztami inwestycyjnymi i operacyjnymi, które obciążają budżet gminy.
Z uwagi na powyższe problemy, z którymi zmagają się samorządy, Związek Producentów Paliw z Odpadów i Biomasy zlecił opracowanie szczegółowego raportu, który ma na celu wskazanie ich przyczyn oraz zaproponowanie skutecznych rozwiązań.
Jak wykazano w raporcie, bez termicznego przetwarzania nierecyklingowalnej części odpadów komunalnych, problem pożarów pozostanie nierozwiązany. Pokazano też, że procesy inwestycyjne w instalacje do termicznego przekształcania odpadów to okres minimum 10 lat, przez który stale będziemy zagrożeni toksycznymi konsekwencjami spalania się odpadów w sposób niekontrolowany.
Rozwiązaniem, które zostało szczegółowo opisane w raporcie, jest dopuszczenie do współspalania frakcji kalorycznej, wyodrębnionej z odpadów komunalnych – SRF, w spełniających wymogi dyrektywy o średnich obiektach spalania (MCP) instalacjach ciepłowniczych:
przy czasowym zawieszeniu niektórych wymagań technicznych dotyczących instalacji termicznego przekształcania odpadów określonych w przepisach prawa (Rozporządzenie Ministra Rozwoju w sprawie wymagań dotyczących prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów oraz sposobów postępowania z odpadami powstałymi w wyniku tego procesu – Dz.U. z 2016,
poz. 108) oraz przy zachowaniu wymogów emisyjnych jak dla współspalania odpadów.
Wnioski zawarte w raporcie są jednoznaczne – problem pożarów i nielegalnego magazynowania odpadów nie może być dłużej ignorowany. Wymaga to zdecydowanej interwencji na poziomie krajowym, w tym poprawy istniejących przepisów prawnych i wprowadzenia nowych, skuteczniejszych rozwiązań.
Czy istnieje sposób, by połączyć te wszystkie wyzwania w jedno, tworząc rozwiązanie, które będzie zarówno efektywne ekonomicznie, jak i ekologiczne? Odpowiedź brzmi: tak. Można to osiągnąć poprzez integrację gospodarki odpadami z sektorem ciepłowniczym.
Zamiast traktować odpady jako problem, który generuje dodatkowe koszty, można je wykorzystać jako źródło energii. Właściwie zarządzane odpady, zwłaszcza odpady komunalne, stanowią potencjał, który może być skierowany do produkcji ciepła w ciepłowniach i elektrociepłowniach.
Takie podejście niesie ze sobą szereg korzyści. Po pierwsze odpady przestają stanowić kosztowne obciążenie dla gminy. Zamiast być składowane, gdzie generują dodatkowe zagrożenia środowiskowe, trafiają do instalacji, które przetwarzają je w użyteczną energię.
Po drugie wykorzystanie odpadów do produkcji ciepła zmniejsza zapotrzebowanie na tradycyjne źródła energii, takie jak węgiel czy gaz, co jest krokiem w stronę zrównoważonego rozwoju i dbałości o środowisko, a tym samym przybliża Polskę do osiągnięcia bezpieczeństwa energetycznego.
Dodatkowo takie rozwiązanie może pomóc w stabilizacji kosztów związanych z energią cieplną, ponieważ odpady jako paliwo są stosunkowo stabilnym źródłem. Gminy mogą liczyć na większą przewidywalność kosztów ciepła, co jest szczególnie istotne w obliczu wzrastających cen surowców energetycznych. Integracja tych dwóch sektorów staje się więc nie tylko sposobem na efektywne zarządzanie odpadami, ale także na zapewnienie stabilnego i bardziej ekonomicznego dostępu do energii cieplnej.
Czy jednak taka integracja jest możliwa? Odpowiedź na to pytanie znajdą Państwo w szczegółowym raporcie przygotowanym na zlecenie Związku Producentów Paliw z Odpadów i Biomasy, umieszczonym pod linkiem https://www.zppob.pl/raport/.
Gminy, które zdecydują się na wdrożenie tego typu integracji, mogą liczyć na szereg korzyści – zarówno ekonomicznych, jak i środowiskowych. Jest to krok w stronę bardziej zrównoważonego i efektywnego zarządzania zasobami, który jednocześnie może pomóc w rozwiązywaniu problemów związanych z rosnącymi kosztami zarówno gospodarki odpadami, jak i ciepłownictwa.
Katarzyna Wolny-Tomczyk
Adwokat, Prezes Zarządu Związku Producentów Paliw
z Odpadów i Biomasy
Dominika Dąbrowska
Adwokat
www.zppob.pl
e-mail:
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.
tel. +48 733 392 000”
